13' διάβασμα
Αφορμή στάθηκε η ανείπωτη εικόνα που παρακολούθησα στην τηλεόραση, ενός νέου μαύρου που παραληρούσε μπροστά σε ένα κινητό τηλέφωνο που τον κατέγραφε, κρατώντας ένα μαχαίρι και ένα μπαλτά. Ήταν ματωμένα όπως και τα χέρια του, γιατί προηγουμένως είχε κατακρεουργήσει ένα ανυποψίαστο περαστικό και μετά το πρώτο σοκ επανήλθε -μια ακόμη φορά- στο προσκήνιο, το ερώτημα για το ηθικό όριο που διαχωρίζει την αποστασιοποίηση λόγω επαγγελματικής ευσυνειδησίας, αλλά και τον κίνδυνο συμμετοχής στο γεγονός λόγω ακριβώς της αμέτοχης στάσης του ρεπόρτερ. Οι παλιοί φωτογράφοι θα θυμούνται ίσως τον κανόνα "πρώτα φωτογραφίζουμε και μετά βοηθάμε" που ίσχυε στο πολεμικό ρεπορτάζ (με πλήθος φωτογραφιών που το αποδείκνυαν) πρίν επανακαθορισθούν(;) νέα όρια στη άσκηση του επαγγέλματος. Με αυτό όμως τον τρόπο εφαρμόζεται ο κανόνας του "ουδέτερου" θεατή, ο οποίος χωρίς να το συνειδητοποιεί συμβάλλει στο πρόβλημα.Γιατί είναι γεγονός ότι οι παριστάμενοι σπάνια παίζουν ένα ουδέτερο ρόλο, άσχετα αν αυτοί νομίζουν ότι αυτό ακριβώς συμβαίνει. Οι αμέτοχοι παριστάμενοι παρέχουν το ακροατήριο που ο ταραξίας (ή η ομάδα ) ποθεί να υπάρχει και τη σιωπηρή αποδοχή η οποία επιτρέπει τη συνέχιση της παραβατικής συμπεριφοράς. Έτσι συνήθως σε μία πράξη βιαιοπραγίας περιλαμβάνονται κι άλλα άτομα εκτός του θύτη και του θύματος. Είναι αναμεμιγμένοι και παριστάμενοι οι οποίοι παρακολουθούν τα έκτροπα να συμβαίνουν [Φανταστείτε ότι ο θύτης γεμάτος αίματα μιλάει σε κάποια κάμερα κινητού. Πίσω του πεσμένο στη μέση του δρόμου κείτεται το θύμα, διάφοροι παρευρισκόμενοι παρακολουθούν απο απόσταση, ο συνεργός του -κρατώντας και αυτός μαχαίρι- στέκεται στην άλλη πλευρά του δρόμου σαν να περιμένει το λεωφορείο και κάποια γυναίκα σέρνοντας ένα καροτσάκι της λαϊκής περνάει αργά μπροστά από τον πρώτο δράστη, του ρίχνει μια πλάγια ματιά και τον προσπερνάει.Αυτό πια είναι το ανάφορο της αποστασιοποίησης! και δείχνει ξεκάθαρα νομίζω, ότι έχουν ανατραφεί και εκπαιδευτεί γενιές άβουλων τηλεθεατών που παρακολουθούν αμέτοχοι τα διαδραματιζόμενα και όταν βαρεθούν, είμαι σίγουρος, ότι σαν άλλοι "mr. Chance*" θα προσπαθούν με το κινητό τους εν είδει τηλεκοντρόλ να μεταπηδήσουν στο επόμενο ηδονοθηρικό γι'αυτούς υλικό.] και οι οποίοι λόγω ακριβώς της μη παρέμβασής τους, συχνά υποφέρουν από ενοχικά σύνδρομα όπως π.χ παρόρμηση να μιλήσουν γιά το γεγονός, φόβος γιά την πιθανή σύνδεση με το θύμα,το θύτη ή την ομάδα των παραβατικών, ενοχή για τη μή παροχή βοήθειας στο θύμα κ.λ.π. Ακολουθεί μία σειρά μαρτυριών -που είχαν δημοσιευθεί στη εφημερίδα Guardian για σχεδόν παρόμοιους λόγους- από φωτορεπόρτερς πρώτης γραμμής (κυριολεκτικά και μεταφορικά) που απαθανάτισαν φωτογραφικά τέτοιου είδους γεγονότα και τις επιπτώσεις τους.Τα συμπεράσματα δικά σας.
Και θα κλείσω με μία ρητορική ερώτηση: Είσαι ένας φωτογράφος. Κάποιος σου επιτίθεται. Βρίσκεσαι πραγματικά σε κίνδυνο. Βλέπεις έναν θεατή. Θέλεις αυτός ο θεατής να βοηθήσει, ή να παιδεύεται για την κατάλληλη γωνία λήψης; Η ιδέα του να έχεις μία Nikon περασμένη γύρω από το λαιμό σου ή ένα προτεταμένο κινητό, δεν σημαίνει ότι σε νομιμοποιεί ώστε να έχεις το δικαίωμα να λειτουργείς σε κάποιο διαφορετικό ηθικό πρότυπο από εμάς τους υπόλοιπους· εκτός απο ηλίθιο, είναι και προσβλητικό.
Σημ:Προσπάθησα στη μετάφραση των μαρτυριών ν'αποδώσω όσο το δυνατόν πιστότερα τα νοήματα που είναι ικανή να παράγει η αγγλική γλώσσα.
*Ο mr.Chance είναι ο χαρακτήρας του κινηματογραφικού έργου "Να Είσαι Εκεί, Κύριε Τσανς"
Γκρέιεμ Ρόμπερτσον
'Μου είπε "βοήθησέ με,σε παρακαλώ βοήθησέ με" και εγώ δεν έκανα τίποτα'
(Διαδήλωση εργαζομένων)
Όταν η διαδήλωση εξετράπη σε βίαιη εκδήλωση, είδα αυτόν τον άνθρωπο ν'ακινητοποιείται στο έδαφος και τους αστυνομικούς να γίνονται όλο και πιό επιθετικοί μαζί του.Καθώς σήκωσα τη μηχανή μου είπε "βοήθησέ με,σε παρακαλώ".Δεν έκανα απολύτως τίποτα. Τράβηξα τη φωτογραφία και αμέσως μετά τον έσυραν μακριά.
Το βράδυ όταν γύρισα στο σπίτι ένιωθα λίγο άβολα. Σκεπτόμουν... " έμεινα άπραγος, δεν βοήθησα καθόλου". Αλλά είναι η δουλειά του φωτογράφου ν'αναμιχθεί σε τέτοιες καταστάσεις; Για πέντε χρόνια κάλυπτα τις πιό βίαιες συγκρούσεις -Βαγδάτη,Αφγανιστάν,Αφρική,Μέση Ανατολή. Το τί αντιμετώπισα...Από την ψυχολογική πίεση εκδήλωσα αλωπεκία χάνοντας την τριχοφυία απ'όλο το σώμα μου. Απλά ανακαλώντας τα όσα είχα δεί. Για κάποιο διάστημα σταμάτησα να τραβάω τις φωτογραφίες που ήθελα ή που θα έπρεπε να τραβήξω, επειδή η ερώτηση "Πρέπει να το κάνω αυτό ή όχι;", μου προκαλούσε σύγχυση. Βέβαια με τον καιρό-είναι λυπηρό που το αναφέρω- αποκτάς ανοσία και έτσι μπορείς ν'αφοσιωθείς στην λήψη σου. Αισθάνεσαι ότι αυτή είναι η δύναμή σου.
Αν καταφέρεις να τραβήξεις μία φωτογραφία η οποία θα καταδεικνύει τα συμβαίνοντα, αυτή ακριβώς είναι η βοήθειά σου προς αυτούς που έχουν ανάγκη. Δεν είμαι σε θέση να τους βοηθήσω πρακτικά αλλά... καθείς εφ' ω ετάχθη.
Γνωρίζω φωτογράφους που θα είχαν αντιδράσει με τη σκέψη "πρέπει να βοηθήσω αυτό το παιδί" και θα απομάκρυναν το παιδί. Και έτσι θα έμπαιναν σε μεγάλες περιπέτειες. Για τον λόγο ότι δεν γνωρίζουν την κατάσταση ή τη διαφορά νοοτρoπίας στη συγκεκριμένη περίσταση.
Υπάρχει διαφορετική κουλτούρα, διαφορετική αντιμετώπιση περίθαλψης και συχνά κάτω από παρόμοιες συνθήκες, περισσότερο συνιστούν εμπόδιο παρά προσφέρουν βοήθεια.
Ιαν Μπέρι
"Δεν αισθάνθηκα την ανάγκη να παρέμβω"
(Λιθοβολισμός)
Ήμουν κάπου στο Κογκό μαζί με τον Τομ Χόπκινσον διευθυντή της Picture Post και δύο άλλους φωτογράφους. Βρισκόμουν μπροστά από το αυτοκίνητο, όταν πρόσεξα ένα πλήθος να έρχεται πρός το μέρος μας κυνηγώντας έναν άνδρα.
Αργότερα μάθαμε ότι το μόνο που είχε κάνει ήταν ότι καταγόταν από λάθος φυλή και βρισκόταν στο λάθος μέρος.Το πλήθος τον κυνηγούσε πετώντας του πέτρες ενώ ταυτόχρονα -παιδιά και ενήλικες- τον ράβδιζαν. Τελικά, κάποια στιγμή τελείως εξουθενωμένος, έπεσε στο έδαφος κοντά στο σημείο στο οποίο βρισκόμουν. Τότε άρχισα να φωτογραφίζω.
Ντρέπομαι που το αναφέρω, αλλά δεν αισθάνθηκα την ανάγκη να παρέμβω. Πρώτα απ'όλα είμαστε λευκοί. Οι μόνοι. Οι άλλοι δύο φωτογράφοι ούτε βγήκαν από το αυτοκίνητο. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι ο Tom είχε προχωρήσει πρός το πλήθος και στεκόταν πάνω από τον πεσμένο άνδρα. Έκπληκτοι οι επιτιθέμενοι οπισθοχώρησαν. Το θύμα κατάφερε να σηκωθεί και κουτσαίνοντας να διαφύγει.Ήταν καταπληκτικό αυτό που συνέβει. Ο Tom αναμφίβολα έσωσε τη ζωή αυτού του ανθρώπου και ειλικρινά ούτε για μιά στιγμή δεν αισθάνθηκα την ανάγκη να εμπλακώ στο συμβάν.
Όταν εργάζεσαι με την φωτογραφική μηχανή, αποστασιοποιείσαι από τα δρώμενα. Είσαι ένας παρατηρητής. Είμαστε εδώ για να καταγράψουμε τα γεγονότα, αλλά υπάρχουν στιγμές, όπου τα γεγονότα είναι ασήμαντα μπροστά στη ζωή κάποιου.
Γκρεγκ Μαρινόβιτς
"Είμαι βαθιά θλιμμένος που υπήρξα τόσο δειλός"
(επίθεση όχλου)
Ήταν η πρώτη μου φορά σε μια κατάσταση σύγκρουσης, και ήμουν αρκετά απροετοίμαστος. Ήμουν μόνος μου μέσα σ'ένα ξενώνα για διακινούμενους εργαζομένους στη Νότια Αφρική. Ξαφνικά όλοι οι άνδρες άρχισαν να μαζεύουν δόρατα και ξύλα και ραβδιά, και έτρεξαν έξω. Ετσι τους ακολούθησα. Προσπαθούσαν να μπούν σε ένα από τα δωμάτια του κοιτώνα, αλλά υπήρχε κάποιος στο εσωτερικό που πίεζε την πόρτα. Τελικά, η πόρτα ανοίγει διάπλατα και αυτός ο τύπος με ένα μαντήλι δεμένο σαν τουρμπάνι γύρω από το κεφάλι του βγήκε ορμητικά έξω. Με κοίταξε κατευθείαν στα μάτια, και στη συνέχεια "απογειώθηκε". Οι άλλοι άνδρες άρχισαν να τον κυνηγούν, και δεν είχε πάει μακριά, όταν τον σώριασαν κάτω. Περίπου 15 ή 20 άνδρες τον είχαν περικυκλώσει, χτυπώντας τον με τα ξύλα και τα μαχαίρια. Και ήμουν εκεί,φωτογραφίζοντάς το.
Από τη μία πλευρά, ήμουν τρομοκρατημένος, και την ίδια στιγμή σκεφτόμουν: τι θα πρέπει να βάλω, για να έχω μια σωστή η έκθεση; Ήταν οι παλιές μέρες: αναλογική φωτογραφία, χειροκίνητη εστίαση, αναξιόπιστες μηχανές. Αισθανόμουν διχασμένος ανάμεσα στην φρίκη αυτού που έβλεπα και στην προσπάθειά μου να το αποτυπώσω. Σκεφτόμουν επίσης, αν ήταν δυνατόν να επιβιώσω απ'αυτό. Επειδή -σκεπτόμουν- ότι αργά ή γρήγορα, αυτοί οι άνθρωποι επρόκειτο να πούν: "Υπάρχει εδώ αυτός ο τύπος που μας τραβάει φωτογραφίες την ώρα που διαπράττουμε ένα φόνο". Ήμουν 1χλμ από το αυτοκίνητό μου και ο μόνος παρείσακτος.
Τον σκότωσαν. Και τότε ένας από αυτούς γύρισε και είπε, «Ο λευκός φωτογράφιζε."
Όλοι τινάχτηκαν μακριά, και είπα: "Όχι, δεν πειράζει, δεν πειράζει. Γιατί τον σκότωσαν; Ποιος ήταν;" σκεφτόμουν, "Θα φτύσω στο σώμα του, Θα κλωτσήσω το πτώμα, δεν με νοιάζει -πρέπει να επιβιώσω απ' αυτό." Ευτυχώς, δεν χρειάστηκε να κάνω τίποτα απο αυτά. Τράβηξαν την ταυτότητά του από την τσέπη του: ήταν από μια άλλη φυλή. Στη συνέχεια, δύο από τους δολοφόνους πόζαραν και μου είπαν, "Πάρε μας μια φωτογραφία." Έτσι τράβηξα τη φωτογραφία και αποχώρησαν. Όλη την ώρα περίμενα κάποιον να πει, "Περιμένετε, αυτός ο τύπος δεν πρέπει να φύγει."
Αλλά εγώ περπάτησα μέχρι το αυτοκίνητό μου, ξεφεύγοντας επιτέλους απο αυτή την κόλαση. Ήταν η πρώτη μου έκθεση σε τέτοιο γεγονός. Και παρόλο που, ως δημοσιογράφος, η αντίδρασή μου ήταν η ενδεδειγμένη, ως άνθρωπος δεν έπραξα αυτό που έπρεπε. Δεν ήταν το πώς θα ήταν αναμενόμενο να είχα αντιδράσει - Σκέφτηκα ότι έπρεπε να προσπαθήσω να παρέμβω, ή να κάνω τουλάχιστον κάτι πιο θαρραλέο.
Όμως δεν το έκανα. Ήμουν πραγματικά συντετριμμένος γι'αυτό. Είχα στενοχωρηθεί που υπήρξα τόσο δειλός. Από εκείνη τη στιγμή, ήμουν αποφασισμένος ότι ανεξαρτήτως τιμήματος, εγώ θα προσπαθήσω να παρέμβω και να σώσω κάποιον, αν θα μπορώ.
Όλι Σκαρφ
"Δεν ξέρω αν είχα το θάρρος
να εκθέσω τον εαυτό μου σε θανάσιμο κίνδυνο"
(Επίθεση με μαχαίρι)
Τελειώνοντας το καρναβάλι στο Νότινγκ Χιλ, ακολούθησα μερικούς αστυνομικούς που έτρεχαν και βρέθηκα να φωτογραφίζω, με παρορμητικό αυτοματισμό, μία χαοτική σκηνή. Κάποιος είχε χτυπηθεί με μαχαίρι και φωτογράφιζα τις προσπάθειες των αστυνομικών και των νοσηλευτών για να τον περιθάλψουν. Μεταξύ των φωτογραφιών ήταν και αυτή με τον τύπο με το μαχαίρι να τρέχει, ενώ κάποιος, προσπαθούσε να τον σταματήσει με τρικλοποδιά. Εξετάζοντας τις πορείες, αποδεικνύεται ότι πέρασε αστραπιαία και πολύ κοντά από το αριστερό μου χέρι.
Για να είμαι ειλικρινής και να είχα καταλάβει τί συνέβαινε, δεν ξέρω αν θα είχα το θάρος να θέσω τον εαυτό μου σε θανάσιμο κίνδυνο. Βέβαια είναι δύσκολο να το γνωρίζω γιατί αυτές οι αποφάσεις παίρνονται στιγμιαία και ενστικτωδώς. Αλλά, βασικά, ο ρόλος μου εκείνη την ημέρα συνίστατο στο να καταγράψω το τί συνέβαινε. Στη γωνία της εικόνας, διακρίνεται και κάποιος άλλος να τραβάει φωτογραφία. Νομίζω ότι, ίσως, είναι έμφυτη επιθυμία του ανθρώπου να καταγράφει τέτοιου είδους συμβάντα και το μέσον που προσφέρει την ευχέρεια για να ικανοποιηθεί η ανάγκη αυτή. Μπορεί να χωρέσει στην τσέπη του καθενός.
Nota bene
Το φαινόμενο του παριστάμενου (Bystander Effect):
ένα φαινόμενο κατά το οποίο τα άτομα είναι πιθανό να μην προσφέρουν βοήθεια
σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης όταν είναι και άλλοι παρόντες.
Πρόκειται για μια αινιγματική πτυχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς
που έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον των ψυχολόγων εδώ και δεκαετίες.
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση του παρόντος
(ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
επιμέλεια-κείμενο-μετάφραση: Κάππα Λάμδα
© periopton
