Ζωγραφική και φωτογραφία...

9' διάβασμα

 

 

 

 

...μια αιώνια αντιπαράθεση

 

 

Tο γνωρίζουμε ήδη, αποτελεί μέρος της παραδοχής ότι η ιστορία της φωτογραφίας συνυφαίνεται με εκείνην της ζωγραφικής. Αυτή η αντιστοιχία, η οποία είναι αμοιβαία, διασχίζει την ιστορία της τέχνης από την εφεύρεση της φωτογραφικής μεθόδου, από την εποχή της νταγκεροτυπίας (οι οποία ανακαλύφθηκε το 1839 από τον Γάλλο καλλιτέχνη και διακοσμητή Νταγκέρ) μέχρι τις μέρες μας. Με τρόπο περισσότερο ή λιγότερο δηλητηριώδη ανάλογα με τις εποχές, αυτή η στενή σχέση ανάμεσα στους δύο κλάδους συχνά έχει θεωρηθεί και έχει γίνει αντιληπτή από τους καλλιτέχνες καθώς και από τους θεωρητικούς ως μια αναμέτρηση και μάλιστα ως μια καθαρή φιλονικία...Φιλμ ενάντια σε λάδι, φωτοευαίσθητη επιφάνεια ενάντια σε καμβά, αισθητήρας ενάντια σε αμφιβληστροειδή. Εν ολίγοις, από τη γέννησή της, η φωτογραφία ενόχλησε κάπως και ανησύχησε τους ζωγράφους λόγω της "αδιάκοπης" ικανότητάς της να αναπαραγάγει, με τόσο ταλέντο όσο και το χέρι του Θεού, το πραγματικό. Έτσι, όταν ο ζωγράφος Ιπολίτ-Πωλ Ντελαρός ανακάλυψε τη δαγκεροτυπία, δήλωσε : "Από σήμερα, η ζωγραφική είναι νεκρή!". Παρά το κλίμα αυτό που το βίωσαν ορισμένοι ως ανταγωνιστικό και πολεμοχαρές, ζωγραφική και φωτογραφία δεν έπαψαν να εξελίσσονται μαζί και, επιπροσθέτως, μέσα σε έναν κοινό εμπλουτισμό. Από αυτές τις δυνατές σχέσεις και από αυτούς τους ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των δύο κλάδων, τα στρώματα της ιστορίας της τέχνης κρατούν τη μνήμη ζωντανή...

Εάν κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου της φωτογραφίας οι δεσμοί ήταν στενοί ανάμεσα σε ζωγράφους και φωτογράφους, σημαντικός αριθμός των μεγάλων φωτογράφων του 19ου αιώνα ήταν επίσης ζωγράφοι, αυτές οι ισορροπίες επιδεινώθηκαν σε μεγάλο βαθμό όταν αυτοί οι τελευταίοι διεκδίκησαν το status του καλλιτέχνη και ζήτησαν από τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα ΙΙΙ το 1859 να εκθέσουν στο Palais de l'industrie. Είναι η εποχή της περίφημης διατριβής του Μπωντλέρ, ο οποίος αξιολογεί τη φωτογραφία σαν "υπηρέτρια της ζωγραφικής" . Την θεώρηση αυτή, την συμμεριζόταν παρόλα αυτά μόνο ένα μέρος του καλλιτεχνικού κόσμου, και έτσι το τέλος του 19ου αιώνα είδε πολλές συνεργασίες καθώς και μεγάλη όσμωση μεταξύ ζωγράφων και φωτογράφων...
Παρόλα αυτά, προκειμένου το Μπαουχάους να μπορέσει να δημιουργήσει έναν στενό δεσμό ανάμεσα σε ζωγραφική και φωτογραφία, θα πρέπει να περιμένουμε τη δεκαετία του '20. Αυτό το κίνημα θα προτείνει ένα από τα πιο σημαντικά εργαστήρια έρευνας για χάρη της συγχώνευσης όλων των τεχνών... Μία συνθήκη ανακωχής [κυριολ. Η "ειρήνη των γενναίων"(συνθήκη του Μόντρεαλ- 1701)] στο όνομα της ολικής τέχνης, κατά κάποιον τρόπο.

Αυτό που κυοφορήθηκε πρέπει να θεωρηθεί ως συνέπεια αυτής της ιδέας της σύντηξης των τεχνών και στην οποία το Νταντά έδωσε μια εκρηκτική πραγματικότητα, χρησιμοποιώντας ακόμη και τα πιο απρόσμενα υλικά.
Ωστόσο, ο Μαρσέλ Ντυσάν αρνήθηκε κάθε συγχωνευτική όσμωση μεταξύ φωτογραφίας και ζωγραφικής. Πράγματι, το επιστημονικό πνεύμα του Ντυσάν, ιδρυτή της εννοιολογικής τέχνης, χρησιμοποίησε την φωτογραφία σαν ένα εργαλείο ανάλυσης για το ερευνητικό του έργο. Η φωτογραφία δεν ήταν γι'αυτόν αυτοσκοπός, αλλά ένα επιστημονικό μέσο λιγότερο υποκειμενικό από τη ζωγραφική. Στη διττή ερώτηση που τίθεται επί του παρόντος, για να μάθουμε εάν η φωτογραφία δεν θα εξαλείψει τη ζωγραφική τα επόμενα χρόνια, είναι καλό να θυμηθούμε την προφητική απάντηση του Ντυσάν σχετικά με τη φωτογραφία : "Θα επιθυμούσα να αηδιάσει τους ανθρώπους της ζωγραφικής μέχρι τη στιγμή που κάτι άλλο θα καταστήσει τη φωτογραφία ανυπόφορη." Τι άλλο να προσθέσει κανείς;

 

 

Χρήση της φωτογραφίας στην ζωγραφική του 20ου αιώνα

 

Χωρίς τη χρήση της φωτογραφίας, τα κινήματα όπως η pop art, η αφηγηματική αναπαράσταση, ή ο υπερρεαλισμός, δε θα είχαν ίσως ποτέ εμφανισθεί ή τουλάχιστον όχι στις μορφές που τα ξέρουμε σήμερα.

- Η Ποπ Αρτ, θυμίζουμε, ήταν το πρώτο κίνημα που πήρε τη φωτογραφία σαν υλικό παραχωρώντας της σχεδόν τον κεντρικό ρόλο μέσα στη ζωγραφική. Καλλιτέχνες, οι οποίοι μάλιστα συγκαταλέγονται ανάμεσα στους πιο αντιπροσωπευτικούς του κινήματος, όπως ο Γουόρχολ, ο Μπλέικ και ο Ράουσενμπεργκ, εκμεταλλεύτηκαν κατευθείαν τη φωτογραφία σαν εικαστική υποστήριξη. Χάρη σε αυτήν την ανάκαμψη των εικόνων , οι pop υιοθέτησαν ένα αλφάβητο σθεναρά σύγχρονο και αυτό με τρόπο ώστε να μπορούν ανανεώσουν το εικαστικό τους ιδίωμα με απώτερο σκοπό να κόψουν κάθε δεσμό με τις παρελθούσες συμβάσεις. Η χρήση της φωτογραφίας στην Ποπ Αρτ ανακοινώνει καταγγελτικά την απαρχή της καταναλωτικής κοινωνίας.

 

© Andy Warhol, πορτραίτα καλλιτεχνών, σεριγραφία. 1967

Οι ποπ καλλιτέχνες χάραξαν ένα νέο δρόμο η απήχηση του οποίου υπήρξε πρωταρχική στη θεμελίωση ενός νέου τρόπου κατανόησης της ζωγραφικής, και αυτό χάρη στην εικαστική ενσωμάτωση της φωτογραφίας. Αυτή η εικαστική οικειοποίηση της φωτογραφίας θα επηρεάσει στη συνέχεια κινήματα όπως η νέα αναπαράσταση και ο υπερρεαλισμός.

- Η αφηγηματική αναπαράσταση, ρεύμα που εμφανίσθηκε τη δεκαετία του '60, βασίζει την πηγή του στις καθημερινές εικόνες τόσο από τη φωτογραφία, τα κομικ, όπως και από το σινεμά. Οι καλλιτέχνες αυτού του κινήματος υπηρετούν τους κώδικες της διαφημιστικής εικόνας αλλά, παρά την αρχική φωτογραφική έμπνευση, αντίθετα από τους pop επιμένουν όλοι να δουλεύουν με το χέρι, μην εγκαταλείποντας την εικαστική τεχνική και το βασικό μέσο της.

Στον αντίποδα της Ποπ Αρτ, η αφηγηματική αναπαράσταση δεν συλλαμβάνει την εικόνα αυτούσια, αλλά προσπαθεί να την μεταμορφώσει, δίνοντάς της ένα καινούργιο νόημα (πολιτικό,κοινωνικό,φιλοσοφικό,συναισθηματικό,ποιητικό...) όπως και μια χρονική διάσταση. Ενώ η Ποπ Αρτ παγώνει την παρούσα στιγμή, η αφηγηματική αναπαράσταση τίνει να μας μεταφέρει πέρα από τη χρονική διάσταση. Η σχέση με τον χρόνο είναι τελείως διαφορετική. Η αφηγηματική αναπαράσταση εξυπηρετείται από την φωτογραφική εικόνα για να ανακαλέσει το στιγμιαίο που τη χαρακτηρίζει προκειμένου να την μεταφέρει πέρα από τον χρόνο.

-Ο υπερρεαλισμός, ο οποίος έχει διακωμωδηθεί αδίκως από ορισμένους κριτικούς, έχει κριθεί από τους ίδιους σαν μια "εύκολη" ζωγραφική, προορισμένη για το ευρύ κοινό, καθώς στερείται εννοιολογικού περιεχομένου. Εν τούτοις, καλλιτέχνες οι οποίοι ανήκαν στο κίνημα ή έστω βρίσκονταν μέσα σε αυτό το περιβάλλον, αναπτύσσουν μια παράλληλη εικόνα ανάμεσα σε εικόνα και έννοια, όπως για παράδειγμα η νέα ιταλίδα καλλιτέχνις Βάνια Κομορέτι που δημιουργεί προτάσεις εγκαταστάσεων με τις ζωγραφικές της όπου η έννοια και η εικαστική τεχνικότητα συναντιούνται χωρίς ωστόσο να ακυρώνονται.

 

 

Η επιρροή της εικονογραφικής παράδοσης στην σύγχρονη φωτογραφία

 

Η φωτογραφία, εφαρμοσμένη τόσο στη μόδα όσο στη διαφήμιση ή την ενημέρωση, παραμένει προφανώς ένα προνομιούχο μέσο της μιντιο-καταναλωτικής οικονομίας μας. Εν τούτοις, μπορεί να εμφανίζεται επίσης σαν φύλακας αξιών της κλασικής εικονογραφικής παράδοσης. 

© Gérard Rancinan,
The Raft of Illusions,
χημική εκτύπωση, 2008

© Mona Kuhn,
απο τη σειρά Evidence, 2002-2008

Πράγματι, πολλοί σύγχρονοι φωτογράφοι αντλούν τις μεθόδους τους μέσα από μια ερωτική και εξαρτημένη σχέση με τη ζωγραφική της Αναγέννησης, όπως για παράδειγμα ο διάσημος Γάλλος φωτογράφος Ζεράρ Ρανσινάν του οποίου ένα μέρος του έργου του επικεντρώνεται στο να μετατρέπει και να εκσυγχρονίζει τους πίνακες των μεγάλων δασκάλων. Αυτή τη σχέση με τη ζωγραφική, τη διαπιστώνουμε ακόμη με την αμερικανίδα φωτογράφο Μόνα Κουν, η οποία εμπνέεται από τους κώδικες της παραδοσιακής ζωγραφικής. Επίσης, ορισμένοι φωτογράφοι επιδιώκουν να εξερευνήσουν τη ζωγραφική μέσα στην περιπλοκότητά της σε σχέση με το χρονικό στοιχείο...Με άλλα λόγια, πώς η έμμεση μηχανική λήψη της φωτογραφικής συσκευής μπορεί να αντικαταστήσει τη χειρονομία του ζωγράφου, η οποία είναι εγγεγραμμένη, εξ ορισμού, στη διάρκεια; Το εικονογραφικό υλικό γίνεται λοιπόν πεδίο έρευνας για τον φωτογράφο. 

 

© Jaques Bodin,
De dos XXIX,
λάδι σε καμβά, 2010

© Vania Comoretti,
UMANO,
ζωγραφική με μικτή τεχνική,
ακουαρέλα,σινική και παστέλ σε χαρτί. 2004

Ακόμα και σήμερα, η ζωγραφική όπως και η φωτογραφία δε σταματούν να δυσπιστούν, να αναρωτιούνται, να εξιδανικεύονται και να προσπαθούν να υπερέχουν. Αλλά, ενώ αυτοί οι δύο κλάδοι εξαντλούνται με το να ζουν μια αντιπαραθετική ερωτική σχέση, άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές που απορρέουν από τα νέα μέσα είναι έτοιμες να έρθουν στο προσκήνιο παραμερίζοντάς τις.

 

επιμέλεια-μετάφραση-προσαρμογή: © Μαραλίνα Λ.

© periopton

 

Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο αναδημοσίευση/χρήση/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου, (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)

με στοιχεία από art croissance