5' διάβασμα
* σε αντιδιαστολή με το απρόθυμο υποκείμενο, που συμβολίζει την αντίσταση στην λήψη εικόνας. Σε αυτόν τον τύπο της εικόνας, ο φωτογραφιζόμενος αποκρύπτει το πρόσωπο του από την κάμερα με το χέρι του. [Diane Waggoner, ‘Photographic Amusements’]
Αφορμή γι'αυτή την δημοσίευση υπήρξε η πολύ καλή πτυχιακή εργασία της Δήμητρας Τσιγκάκου, σπουδάστριας του τμήματος Φωτογραφίας του Τ.Ε.Ι, χαρακτηριστικό γνώρισμα της οποίας αποτελεί η μεθοδικότητα, η εις βάθος ανάλυση και η λεπτομερής ανάπτυξη. Το θέμα που πραγματευόταν η εργασία αφορούσε το γυναικείο πορτραίτο στις διάφορες φάσεις τροποποίησης -ας πούμε εξέλιξης- της φωτογραφίας. Υπάρχει όμως ένα επιπλέον αξιοσημείωτο στοιχείο που την καθιστά ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα και αυτό είναι ο βαθμός δυσκολίας που εμπεριέχεται σ'αυτήν, καθώς το ενδυματολογικό φροντιστήριο, η καθοδήγηση του μοντέλου, το ίδιο το μοντέλο αλλά και η φωτογράφιση αναφέρονται στο ίδιο άτομο. Δηλαδή εδώ τί έχουμε; μία σειρά αυτοπορτραίτων, μερικές selfies αν προτιμάτε το νεολογισμό, όπως θα ήταν πιθανόν να δημιουργηθούν σύμφωνα με τις τεχνολογικές καινοτομίες αλλά και συμβάσεις της κάθε εποχής.
Πράγματι, τα αυτοπορτραίτα αποτελούν μία πρακτική τόσο παλιά όσο και η φωτογραφία, συνεπικουρούμενα δε από τη στρατηγική χρήση καθρεπτών, τα μεγάλου μήκους déclencheur και τα μετέπειτα μηχανικά χρονόμετρα επάνω στο σώμα της μηχανής, επέτρεψαν στον φωτογράφο να συνθέσει το πλάνο και μ'ένα σπρίντ -ενάντια στα ελάχιστα δευτερόλεπτα που μεσολαβούν- να "τερματίσει" μέσα στο κάδρο πριν από το άνοιγμα της ίριδας.
 |
| η πρώτη σέλφι; |
Από τον ενθουσιώδη φωτογράφο Robert Cornelius. Πήρε την εικόνα αφαιρώντας το καπάκι του φακού, τρέχοντας στη συνέχεια μέσα στο κάδρο, όπου παρέμεινε για ένα λεπτό πριν καλύψει και πάλι το φακό. Στο πίσω μέρος έγραψε "Η πρώτη φωτο Εικόνα που πάρθηκε ποτέ. 1839."
Προσθέστε σ'όλα αυτά και τα φωτογραφικά κιόσκια που παρήγαγαν αυτόματες φωτογραφίες πορτραίτων, με τον καθρέφτη τοποθετημένο λίγο κάτω από τον αναμένοντα φακό, για να επιμεληθεί ο φωτογραφιζόμενος την επιθυμητή πόζα και εδώ γρήγορα πριν αρχίσει να ανάβει το φλάς. Είναι σίγουρο πως αν ανατρέξουμε σε φωτογραφίες από κιόσκια αυτόματης φωτογράφισης της πρώϊμης περιόδου, θα ανακαλύψουμε πολλές με ύφος "περνάμε τέεελειααα!", ή με duckface και χειρονομίες πολύ πριν αποκτήσουν την σημερινή εκνευριστική επαναληπτικότητα. Σήμερα οι καθρέφτες μετατράπηκαν σε οθόνες 5 ιντσών υψηλής ανάλυσης, ένας ψηφιακός καθρέφτης χειρός, που με μία κάμερα προσαρμοσμένη πάνω του επιτρέπει στον χρήστη να αποτυπώνεται ενθουσιωδώς ακκιζόμενος και αποστασιοποιημένος ταυτόχρονα.
 |
| λεωφόρος των σέλφι,Κίνα (φωτο: Luisa Dörr & Navin Kala) |
Αποτελούν ίσως την επιβεβαίωση της αναδιατύπωσης του Μάρσαλ ΜακΛούαν(1) για τον μύθο του Νάρκισσου στην οποία εξηγεί ότι « οι άνθρωποι αμέσως έμειναν γοητευμένοι από οποιαδήποτε προέκταση του εαυτού τους σε οποιοδήποτε άλλο υλικό εκτός από τον εαυτό τους». Ο ΜακΛούαν, σε αντίθεση με την δημοφιλή εκδοχή του μύθου του Νάρκισσου, παρατηρεί ότι ο Νάρκισσος δεν ερωτεύθηκε τον εαυτό του - αλλά μάλλον, αποστασιοποιημένος μπροστά στην εικόνα του, δεν μπορούσε να αναγνωρίσει την αντανάκλασή του ως δική του.
Πιθανόν να ισχύει η παρατήρηση του Τσέχου θεωρητικού των μέσων Βίλεμ Φλάσερ, όπου στο βιβλίο του Toward a Philosophy of Photography, αναφέρει ότι οι φωτογράφοι αδύναμοι μπροστά στην πλήρη κατανόηση του φωτογραφικού πεδίου, χρησιμοποιούν τη φωτογραφική μηχανή σε μια «προσπάθεια να βρουν τις δυνατότητες που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί μέσα σε αυτό». Είναι σαν να δημιουργούμε selfies για να ψάξουμε για μια ιδανική εκδοχή του εαυτού μας και, στην πορεία αυτής της διαδικασίας, προσπαθούμε να εξαντλήσουμε το φωτογραφικό πρόγραμμα με την συνειδητοποίηση όλων των δυνατοτήτων [μας] ». Ίσως φοβόμαστε ότι οι εικόνες μας - εμείς οι ίδιοι - θα χαθούν και, ως εκ τούτου παράγουμε selfies καθ'υπέρβαση.(2)
Ή μήπως συμβαίνει το αντίθετο; Αυτή η νοσταλγία που μας καταλαμβάνει όταν παρατηρούμε παλιές φωτογραφίες ή όταν χρησιμοποιούμε τα διάφορα φίλτρα παλαίωσης ή καλύτερα τις μεθόδους που μας βοηθούν να εντάξουμε τις φωτογραφίες μας σ'ένα συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο (όπως συμβαίνει με τις φωτογραφίες της Δήμητρας Τσιγκάκου), για να καταστεί δυνατόν, όπως ο Γάλλος φιλόσοφος Γκαστόν Μπασλάρ περιγράφει, για να δούνε τους εαυτούς τους 'σαν να ήταν ήδη νεκροί', καθησυχάζοντας μ'αυτόν τον τρόπο τον εαυτό τους ότι θα επιζήσουν οι ίδιοι μέσω των εικονικών αυτοπροσωπογραφιών τους;
Ανεξάρτητα απο όλα αυτά, θεωρώ ότι τα αυτοπορτραίτα, πέρα από μία αυτοτροφοδοτούμενη αυξητική τάση, είναι εικόνες πεινασμένες για αναγνώριση και διαμοιρασμό. Είναι γεγονός ότι τα αυτοπορτραίτα μπορούν επίσης να είναι ένα μέσο επιβεβαίωσης και προσωπική μαρτυρία, μια αποδεικτική δήλωση. (Κ.Λ.)
Το κείμενο που συνοδεύει την κάθε φωτογραφία ανήκει στη φωτογράφο και αναπαράγεται χωρίς καμία επέμβαση ή προσθήκη.
- 1880-1890
Στη φωτογραφία αυτή παρουσιάζεται πορτραίτο δημιουργημένο με την τεχνική της αλμπουμινοτυπίας, η οποία πρωτοεμφανίστηκε το 1847. Η φωτογραφία θεωρείται μονοχρωματική και φέρει μία τονική διαβάθμιση καφέ χρώματος. Η στάση του μοντέλου είναι αντιπροσωπευτική της περιόδου. Ο φωτισμός ήταν φυσικός και προερχόταν από ειδικά κατασκευασμένα και τοποθετημένα παράθυρα που παρείχαν τον φωτισμό στο χώρο του ατελιέ.
- 1890-1900
Και εδώ έχουμε πορτραίτο με τη μέθοδο της αλμπουμινοτυπίας με μία διαφοροποίηση στις διαστάσεις της φωτογραφίας, η οποία ακολουθώντας την τάση της εποχής τυπώνεται σε μέγεθος carte-de-visite. Οι φωτογραφίες αυτές ήταν αρκετά δημοφιλείς, κυρίως λόγω του μικρού τους μεγέθους και του χαμηλού τους κόστους και τυπώνονταν σ'ένα λεπτό φωτογραφικό χαρτί το οποίο μετά επικολλάτο σε ένα πιό χοντρό χαρτί κάρτας. Κύριο χαρακτηριστικό αυτών των πορτραίτων είναι η γωνία λήψης η οποία μεταβάλλεται από μετωπική σε τριών τετάρτων με το βλέμμα του φωτογραφιζόμενου να ταξιδεύει στο βάθος του ατελιέ.
- 1900-1910
Πορτραίτο δημιουργημένο με τη μέθοδο του υγρού κολλοδίου, πρώτη φορά έχουμε αρνητικό σε γυάλινη επιφάνεια, σαφώς υψηλότερης ποιότητας και με μεγαλύτερη ευκρίνεια.
- 1910-1920
Πορτραίτο με την τεχνική της ανθρακοτυπίας (carbon print) με χαρακτηριστική πράσινη απόχρωση. Παραλλαγή της υπήρξε η τεχνική της διχρωμικής γόμας (gum dichromate). Δεν υπάρχει κάποια σοβαρή διαφοροποίηση ύφους απο τις προηγούμενες περιόδους εκτός από την καθιέρωση των καπέλων σαν απαραίτητων αξεσουάρ της γυνακείας ενδυμασίας. Είναι η περίοδος του Α' παγκοσμίου πολέμου και το βαρύ κλίμα αντικατοπτρίζεται και στο φωτογραφιζόμενο πρόσωπο. Ύφος σοβαρό, ενδυμασία αυστηρή και σχετικά λιτή.
- 1920-1930
Ο μεγάλος πόλεμος έχει τελειώσει, υπάρχει ελπίδα, οι γυναίκες χειραφετούνται και ανεξαρτοποιούνται, είναι η εποχή των flappergirls που ζούν έντονα και προκλητικά. Η κυρίαρχη τεχνική στη φωτογραφία εξακολουθεί να είναι η ανθρακοτυπία.
- 1930-1940
Σ'αυτήν την δεκαετία εφαρμόζεται η τεχνική της πλατινοτυπίας. Μέχρι και τη δεκαετία αυτή οι φωτογραφίες που αποτυπώνουν σκιές είναι ελάχιστες. Η φωτογραφική ατμόσφαιρα παραπέμπει σ'αυτήν του ζωγραφικού πορτραίτου. Η μόδα συναντά τον κινηματογράφο και οι γυναίκες ποζάρουν μπροστά στο φακό με τρόπο πιό θεατρικό και ερωτικό, όπως κάνουν και οι αγαπημένες τους πρωταγωνίστριες.
- 1940-1950
Εφαρμογή της τεχνικής ζελατινοβρωμιούχου αργύρου. Ο φωτισμός από ψηλά και υπό γωνία, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται έντονες σκιάσεις.
- 1950-1960
Η ίδια μέθοδος ζελατινοβρωμιούχου αργύρου, ίδιος τρόπος φωτισμού, στο μόνο που διαφοροποιείται η φωτογραφία αυτής της περιόδου είναι η αλλαγή του κάδρου. Το πλαίσιο μεγαλώνει και περιλαμβάνει το σώμα του μοντέλου μέχρι τη μέση.
- 1960-1970
Εδώ έχουμε μία ριζική αλλαγή αφού η φωτογραφία γίνεται πλέον έγχρωμη. Με κυρίαρχο στοιχείο το χρώμα, έχουμε την καταγραφή πολλών περισσότερων πληροφοριών. Ταυτόχρονα όλα τα υποστηρικτικά στοιχεία φόντο, φόρεμα, μακιγιάζ, προσαρμόζονται για την καλύτερη καταγραφή του χρώματος.
- 1970-1980
Polaroid. Η απόλυτα διαχρονική και εμβληματική εικόνα. Αυτοεμφανιζόμενη και μοναδική, δημιούργησε σχολή και κυριάρχησε με το μηχανικό της χρονόμετρο στην αυτοφωτογράφιση.
όλα τα πορτραίτα © Δήμητρα Τσιγκάκου
(1)Marshall McLuhan, 'Understanding Media: The Extensions of Man'
(2)Vilém Flusser, 'Toward a Philosophy of Photography'
(3)Gaston Bachelard, 'The Psychoanalysis of Fire'
επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton.com
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
των εικόνων συμπεριλαμβανομένων
