11.3' διάβασμα
...λένε πάντα την αλήθεια;
 |
| -Τί μας κρύβει ο κόκκινος πλανήτης; εικόνα από το ρομποτικό ρόβερ Curiosity του εδάφους του Άρη, με μια μυστηριώδη φωτεινή κηλίδα.-*1 |
Στην εποχή μας η πληροφόρηση αναμφισβήτητα είναι γρήγορη, όσο, ας πούμε, η ευρυζωνική ζώνη και όταν κάτι είναι γρήγορο, είναι και απαιτητικό στην τροφοδοσία του. Η τροφοδότηση οφείλει να είναι άμεση και αδιάκοπη ιδιαίτερα αν οι πληροφορίες απευθύνονται προς ένα κοινό με ανεπτυγμένο σύνδρομο Γαργαντούα, λαίμαργο για δεδομένα, ειδικότερα οπτικά. Ένα ανικανοποίητα αδηφάγο κοινό. Μη βλέπετε, άλλη η φιλοσοφία της έντυπης δημοσίευσης -με τους, αντίστοιχου συντονισμού, φυσικά, αναγνώστες- αργή, τακτική, σταθερή. Από την άλλη η διαδικτυακή ενημέρωση δεν διαθέτει την πολυτέλεια του χρόνου. Απαιτεί άμεση ανταπόκριση και εμφανίζει, ίσως λόγω αυτού, μικρότερη ακρίβεια. Ούτε όμως την χαρακτηρίζει η υπομονή, η περιοδικότητα και η πειθαρχία. Ένας τεράστιος αριθμός εικόνων οι οποίες έχουν παραχθεί σχεδόν παροξυσμικά, διοχετεύονται άναρχα στο διαδίκτυο για να λαμπυρίσουν για λίγα λεπτά, καλύτερα πες δευτερόλεπτα, σαν τα πίξελς της οθόνης και μετά να σβήσουν. Να ξεχαστούν εντελώς, καθώς το βλέμμα στρέφεται στην επόμενη πρόταση. Ένα αδιάφορο βλέμμα, περιφερόμενο πάνω από αδιάφορες εικόνες. Αυτή η ιδιάζουσα παραδοξότητα, που φαίνεται να αποτελεί κοινό τόπο πλέον, έχει σαν επακόλουθο την επινόηση τρόπων οι οποίοι συμβάλλουν στην ανάδειξη-ανάδυση της εικόνας από τη μάζα των -ομοειδούς φορτίου- δεδομένων.
Η φωτογραφία μας δίνει μια ερμηνεία του κόσμου, και γιορτάζουμε αυτή τη δημιουργικότητα, ιδιαίτερα στις αίθουσες τέχνης. Αλλά τί γίνεται όταν πρέπει οι φωτογραφίες να ενημερώνουν και να μαρτυρούν γεγονότα, απόψεις, θέματα περί των ανθρωπίνων πραγμάτων, όταν θέλουμε τις εικόνες να λειτουργούν ως δημοσιογραφικά τεκμήρια, δηλαδή να εκλαμβάνονται ως αληθή τεκμήρια και ταυτόχρονα να επιτυγχάνουν το μέγιστο αποτέλεσμα επιδραστικότητας;
 |
| φωτογραφία του Αχμάντ Μασούντ, που χρησιμοποιήθηκε σαν εικονογράφηση σε άρθρο, σχετικά με τους γάμους ανηλίκων κοριτσιών ανάμεσα στους μουσουλμάνους. Λυπημένη, θυμωμένη και ίσως φοβισμένη.*2 |
Μήπως χρειάζεται για το σκοπό αυτό ένα συμπλήρωμα για να δώσει την απαραίτητη ώθηση; Ένα λεκτικό συμπλήρωμα; Είτε πρόκειται για μια λεζάντα, λεπτομέρειες για το πού και πότε τραβήχτηκε, ή μια πιο εκτεταμένη περιγραφή για να εξηγήσει το ευρύτερο πλαίσιο, η προσθήκη του γραπτού περιεχομένου, είναι σχεδόν εγγυημένη για να προσθέσει στην υπόληψη της εικόνας και κατ'επέκταση στη δική μας αποδοχή ως ακριβή, επαληθεύσιμη οπτική ενημέρωση. Αυτός ο συνδυασμός ήταν ο λόγος που περιοδικά όπως το Life ήταν τόσο αποτελεσματικά. Ένα εύστροφο κείμενο και λαμπρές εικόνες, μαζί σε μια σελίδα, ήταν εγγενείς στη χρυσή εποχή των εντύπων. Αν και -είναι αλήθεια- υπήρχαν και τότε αρκετές περιπτώσεις όπου είχαν παρακαμθεί οι εθιμικοί κανόνες, όχι τόσο σε επίπεδο φωτογραφικής παραποίησης, αλλά στην εκτροπή από το πραγματικό γεγονός, μέσω κατευθυντικού κειμένου. Βλέπε και παράδειγμα με τη φωτογραφία του "Chim" από τον Ισπανικό εμφύλιο.
 |
| Φωτογραφία του Ντέιβιντ "Τσιμ" Σέιμουρ, 'μια γυναίκα που ψάχνει τον ουρανό για γερμανικά βομβαρδιστικά κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου'.- |
 |
| η αρχική εικόνα. Η λεζάντα έγραφε: «Συνάντηση για αναδιανομή της γης, Extremadura, Ισπανία, 1936". |
Εκτός όμως του συνοδευτικού κειμένου το οποίο μπορεί να οδηγεί σε μία χρονική, τοπική και εννοιολογική παρέκκλιση, δηλαδή παραπλανώντας, η ίδια η φωτογραφία μπορεί να επικοινωνεί οποιαδήποτε αλήθεια; Αυτό το δίλημμα της αλήθειας στη φωτογραφία, οφείλεται στο μοναδικό συνδυασμό της τεκμηρίωσης και της τέχνης τα οποία συνιστούν αυτό το μέσο. Δεδομένου ότι η αυθεντικότητα είναι το θεμέλιο της τεκμηριωτικής φωτογραφίας αλλά και της ερμηνείας της εικαστικών τεχνών, η φωτογραφική αφέλεια μπορεί να προέλθει από τη μοναδικότητα αυτών των ιδιοτήτων, αντίθετα από τη ζωγραφική ή τον κινηματογράφο. Αυτό το φαινόμενο ξαφνικά έγινε εμφανές στη δεκαετία του 1930, όταν αποκαλύφθηκε ότι μια φωτογραφία του Άρθουρ Ρόθσταϊν, ένα κρανίο ταύρου επάνω στο άγονο έδαφος, είχε σκηνοθετηθεί. Την εικόνα παρήγγειλε ο οργανισμός Farm Security και φωτογραφήθηκε στα badlands της Νότιας Ντακότα το 1936, στην προσπάθεια να απεικονιστούν οι ακραίες συνθήκες ξηρασίας της περιόδου Dust Bowl.
 |
| φωτογραφία του Άρθουρ Ρόθσταϊν, 'το ξασπρισμένο κρανίο ενός ταύρου, στο "ψημένο" από τον ήλιο έδαφος της Νότιας Ντακότα, στα Bad Lands'-*3 |
Πόσοι όμως θα υποψιαστούν αυτήν την παρατυπία όταν η λεζάντα τους διαβεβαιώνει για το αντίθετο και η εδραιωμένη αντίληψη ότι το μέσον αποτυπώνει ακριβώς την αλήθεια συμβάλλει σ'αυτό; Αυτή η αντίληψη, έχει καλλιεργήσει την ψευδαίσθηση περί φωτογραφικής αντικειμενικότητας η οποία διατηρείται μέσα από τους μηχανικούς περιορισμούς της συσκευής. Αυτή η αντίληψη, η οποία σαφώς είναι λανθασμένη, δίνει στην φωτογραφία μια αύρα αυθεντίας, μια ικανότητα να ξεγελάει τον θεατή με τη σκέψη ότι αυτό που βλέπει, είναι η πραγματικότητα που έχει συλληφθεί. Λες και αν στρέψεις την μηχανή σε ένα σημείο, τότε έχεις συλλάβει την αλήθεια. Έχεις αποτυπώσει σίγουρα, αλλά την φωτογραφική αλήθεια.
-Αυτή η φωτογραφία με τους δυο μεγάλους συγγραφείς Ερνέστο Σάμπατο(αριστερά) και Χόρχε Λούις Μπόρχες, να συζητάνε στο άδειο, μισοσκότεινο καφε-μπαρ Plaza Dorrego in San Telmo, δεν αναφέρεται σε ανακατευθυντικό κείμενο, ούτε σε επεξεργασμένη φωτογραφία. Απλώς δείχνει καθαρά πώς ο φωτογράφος προσαρμόζει την πραγματικότητα στη δική του θεώρηση, σύμφωνα με την οποία οι δυο τελειωμένοι καφέδες και το σταχτοδοχείο δεν είχαν θέση και γι'αυτό μετατέθηκαν στο δίπλα τραπέζι. Υποψιάζομαι ότι και τα γύρω τραπέζια άδειασαν για χάριν της φωτογράφισης, όσον αφορά την ατμόσφαιρα και την οπτική διάσπαση. Τελικά καταγράφηκε μια τροποποιημένη, κατά το δοκούν, πραγματικότητα.-
Βλέπετε υπάρχουν πολλοί λόγοι που καθιστούν το μέσον υποκειμενικό. Είναι η διαδικασία διάδοσης των φωτογραφιών, οι υποσυνείδητες πεποιθήσεις, η επιρροή της τεχνολογίας, η συνειδητή ή όχι επιλογή του φωτογράφου για τη μετάδοση μιας ιστορίας με ένα ορισμένο τρόπο. Προσθέστε τώρα και ένα παραπλανητικό κείμενο και έχουμε μια καθ'ολοκληρίαν αφηγηματική απόκλιση. Ακόμα όπως αναφέρει η Σούζαν Σόνταγκ "Η μνήμη έχει τροποποιήσει την εικόνα, σύμφωνα με τις ανάγκες της, προσδίδοντας εμβληματική ιδιότητα στην εικόνα του Τσιμ όχι για αυτό που περιγράφεται και αποτελεί τον λόγο της φωτογραφίας (μια πολιτική συνάντηση στην ύπαιθρο, η οποία έλαβε χώρα τέσσερις μήνες πριν από την έναρξη του πολέμου), αλλά για αυτό που λίγο μετά συνέβη στην Ισπανία και το οποίο θα είχε τεράστια απήχηση: αεροπορικές επιθέσεις σε πόλεις και χωριά, με μοναδικό σκοπό την ολοσχερή καταστροφή τους, μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε ως όπλο πολέμου, για πρώτη φορά στην Ευρώπη." ('Παρατηρώντας τον πόνο των άλλων' -σελ.26). Σ'αυτή την περίπτωση όμως δεν έχουμε να κάνουμε με τεκμηριωτική φωτογραφία ούτε με φωτορεπορτάζ. Ούτε για πιστή αντιγραφή και μεταγραφή μιας στιγμής της πραγματικότητας. Μιλάμε πλέον για εικονογράφηση, δηλαδή με μία ερμηνεία της πραγματικότητας η οποία μοιραία αποδίδει τις εικόνες με ένα διαφορετικό πλαίσιο, εξαιτίας αυτού που γνωρίζουμε τώρα, μετά το γεγονός, με ότι αυτό συνεπάγεται και για όποιους καταλαβαίνουν την διαφορά.
Επιπρόσθετα αυτό οδηγεί στην απόρριψη της σκέψης της Βιρτζίνια Γουλφ η οποία στο βιβλίο της 'Three Guineas' υποστηρίζει πως "οι φωτογραφίες, δεν είναι ένα επιχείρημα. Είναι απλά μια ακατέργαστη δήλωση του γεγονότος που απευθύνεται στο μάτι. Για να προσθέσει αμέσως, "το μάτι είναι που συνδέεται με τον εγκέφαλο, ο εγκέφαλος με το νευρικό σύστημα. Εκείνο το σύστημα στέλνει τα μηνύματά του αστραπιαία μέσα από κάθε παρελθούσα μνήμη και παρόν συναίσθημα." "Ένα τέχνασμα που επιτρέπει στις φωτογραφίες να αποτελούν και αντικειμενική καταγραφή και προσωπική μαρτυρία" σχολιάζει η Σόνταγκ την τοποθέτηση της Γουλφ, "ένα κατόρθωμα το οποίο αποτελεί επι μακρόν φιλοδοξία της λογοτεχνίας, αλλά δεν μπορεί να πραγματοποιήσει σε κυριολεκτική έννοια".
 |
| φωτογραφία της Ντοροθέα Λανγκ. Η λεζάντα έγραφε: "Επτά πεινασμένα παιδιά. Ο πατέρας είναι Καλιφορνέζος. Άποροι σε καταυλισμό εργατών ... λόγω αποτυχίας της πρώιμης συγκομιδής. Αυτοί οι άνθρωποι είχαν μόλις πουλήσει τα ελαστικά τους για να αγοράσουν τρόφιμα".*4 |
 |
| φωτογραφία του Ελληνομεξικανού φωτογράφου Ενρίκε Μετινίδης. Η λεζάντα έγραφε: "Μια προδομένη νύφη αυτοπυροβολήθηκε στο κεφάλι, στην ίδια εκκλησία που "στήθηκε" από τον γαμπρό, στη γειτονιά Condesa." *5 |
Για
τον λόγο αυτό μην προβληματίζεστε μήπως
σας ξεγελάσει μια παραποιημένη φωτογραφία.
Αυτό πρέπει ν'αποτελεί την μικρότερη
ανησυχία. Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας
επέμβασης είναι συνήθως άθλια και εν
πάση περιπτώσει γίνονται αμέσως
αντιληπτά. Υπάρχουν πολλοί πιο εύκολοι
τρόποι για να το επιτύχει κάποιος, χωρίς
να είναι ένας μαέστρος στην ψηφιακή
φωτογραφική επεξεργασία. Δεν χρειάζεται,
εν δυνάμει, ούτε υπολογιστή. Το μόνο που
χρειάζεται να κάνει είναι να αλλάξει
τη λεζάντα. Αλλάζοντας τις πληροφορίες,
τις επισημάνσεις, τις επεξηγήσεις
αλλάζει και το νόημα των φωτογραφιών.
Αυτό είναι το ανησυχητικό μέρος. Αρκεί
ένα μολύβι να γράψει κάτω από μια
φωτογραφία και αυτή η λεζάντα θα κάνει
τη βρώμικη δουλειά όσο αφορά την
παραπλάνηση (αν όχι εξαπάτηση). (Κ Λ.)
*1 - Εντάξει, ήδη το έχετε καταλάβει ότι η εικόνα είναι καθ'όλα γήινη, σχετικά επεξεργασμένη και δημοσιευμένη καθ' υπερβολήν. Έγινε για να καταδείξει την ισχυρή κατευθυντική δύναμη του κειμένου και ότι η φωτογραφία χρησιμοποιούμενη σε άλλο πλαίσιο, μπορεί να αποκτήσει μια εντελώς διαφορετική έννοια από ό,τι αρχικά κατέχει. Η κηλίδα οφείλεται σε κάποια οπτική ιδιοτροπία. (φωτογραφία Κ.Λ.)
*2 - Κατ'αρχήν φαίνεται ότι είναι ένα από τα κορίτσια που αναφέρονται στο άρθρο. Στην πραγματικότητα περιμένει στην σειρά για κάποιο χρηματικό βοήθημα τρία χρόνια πριν.-
*4 - Αργότερα η Λανγκ είχε επικριθεί για την παράθεση ανακριβών πληροφοριών
Η ίδια η Φλόρενς Όουενς Τόμσον (η μητέρα της φωτογραφίας) αναφέρει: Δεν υπήρχε κανένας τρόπος που πουλήσουμε τα ελαστικά μας, γιατί δεν είχαμε κάποια να πουλήσουμε. Τα μόνα που είχαμε ήταν στο Χάντσον (αυτοκίνητο) και ταξιδεύαμε με αυτό. Δεν πιστεύω ότι η Ντοροθέα Λάνγκ είπε ψέματα, απλά πιστεύω ότι είχε αναμίξει μια ιστορία με μια άλλη. Ή την δανείστηκε για να δημιουργήσει αυτή που δεν είχε.
*5 - Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ένα παραπλανητικό κείμενο, αλλά με μια παραποιημένη σύνθεση, ακολουθώντας το ύφος και την πρακτική του Γουίτζι. Μια σχετικά υποτιμημένη, αλλά χαρακτηριστικά ηδονοβλεπτική φωτογραφία που τραβήχτηκε στην Πόλη του Μεξικού το 1958 και δείχνει μια παράθεση προσωπικών αντικειμένων - ερωτικά γράμματα, μια χρυσή τσάντα, σουγιάς(;!) κλπ., με μια χαρακτηριστική noir αισθητική που ήταν της μόδας εκείνη την εποχή.
κείμενο - επιμέλεια: Κάππα Λάμδα
© periopton
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
