8' διάβασμα
τί σημαίνουν αυτοί οι αριθμοί για τον τρόπο απεικόνισης;
 |
| 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
Ωραία, ας πούμε ότι έχετε εμπλακεί στη διαδικασία επιλογής αγοράς μιας ψηφιακής μηχανής. Τί ήταν αυτά τα στοιχεία που βάρυναν στο ζύγισμα των υπέρ και κατά, τα οποία έστρεψαν την προτίμησή σας σε κάποιο συγκεκριμένο μοντέλο; Οπωσδήποτε -αν όχι πρώτο απ' όλα- η ανάλυση του αισθητήρα, το είδος του αισθητήρα, ο όγκος της μηχανής, ο σχεδιασμός...
Υπάρχει όμως κάποιο δεδομένο του οποίου τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα αντίστοιχα σπάνια αποτελούν μέτρο σύγκρισης για την απόκτηση μιας ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής. Είναι ο λόγος διαστάσεων του αισθητήρα. Κι όμως, αυτή η αναλογία διαστάσεων έχει άμεση επίπτωση στην ανάλυση, στο βάρος του φακού και στο πώς θα προβληθούν οι εκάστοτε δεξιοτεχνικές προσπάθειες του φωτογράφου. Και στις περισσότερες περιπτώσεις, ο λόγος έχει καθοριστεί όχι από το τι θα ήταν καλύτερο για εμάς, αλλά από αποφάσεις που ελήφθησαν ερήμην, προς το τέλος του 19ου αιώνα.
Ο λόγος διαστάσεων είναι ο λόγος πλάτους προς ύψος ενός αισθητήρα. Για DSLR πλήρους πλαισίου, ο αισθητήρας είναι μεγέθους 36x24mm, με αναλογία διαστάσεων 3:2. Ακριβώς όπως το φιλμ 35mm. Για τις κάμερες που δεν είναι ολόκληρου καρέ, ο αισθητήρας είναι μικρότερος, αλλά ο λόγος διαστάσεων είναι συνήθως ο ίδιος. Αυτός ο λόγος των 3:2, δεν ήταν μια αυθαίρετη δημιουργία. Αντίθετα, απορρέει από το έργο ενός υπαλλήλου του Τόμας Έντισον, του Γ.Λ.Ντίκσον. Ο Έντισον ενδιαφέρθηκε για ένα είδος ταινιών μικρού μήκους που προβάλλονταν από ειδικά μηχανήματα (εγώ τα πρόλαβα κατά τη δεκαετία του '60 και τα λέγαμε πανοράματα), τα οποία ήταν διαθέσιμα σε αίθουσες αναψυχής (δεν ήταν όμως αρκετά προνοητικός για να δει ότι ο κινηματογράφος θα ήταν η πραγματική αγορά).
Γύρω στο 1890, ο Ντίκσον πειραματίζεται με το μικρότερο μέγεθος ταινιών που θα μπορούσε να λειτουργήσει για αυτού του είδους τις προβολές και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εικόνες έπρεπε να είναι -περίπου- πλάτους μιας ίντσας. Επίσης συνειδητοποίησε ότι οι διατρήσεις και στις δύο πλευρές της ταινίας είναι μηχανικά χρήσιμες. Διαχώρησε ένα φίλμ 70mm που αγοράστηκε από τον Τζόρτζ Ίστμαν και άνοιξε τις τρύπες για τους οδοντωτούς τροχούς της κινηματογραφικής μηχανής. Ιδού! η μορφή που έγινε παγκόσμιο πρότυπο για κινηματογραφικές ταινίες για περισσότερο από έναν αιώνα.
Ο Ντίκσον επέλεξε ένα φορμά κινηματογραφικών ταινιών μεγέθους 24x18mm, με αναλογία διαστάσεων 4:3. Γιατί το έκανε αυτό ήταν γνωστό μόνο σε αυτόν, και δεν διευκρινίστηκε ποτέ. Ωστόσο, οι συνέπειες έγιναν αισθητές στην εποχή μας, καθώς η ταινία 16mm έχει επίσης αναλογία διαστάσεων 4:3, γεγονός που οδήγησε στην υιοθέτηση το ίδιου προτύπου για την τηλεόραση (η οποία χρησιμοποίησε πλάνα 16mm). Μόνο με την τηλεόραση HDTV ο λόγος εκτείνεται σε 16:9.
Αριστερά υπάρχει ένα πρωτότυπο πλαίσιο από κινηματογραφική ταινία 35 χιλιοστών, ύψους τεσσάρων υποδοχών οδοντωτού τροχού, με αναλογία διαστάσεων 4:3. Είναι απόσπασμα ταινίας του 1894 του μπόντι μπίλντερ Γιουτζίν Σάντοου, κινηματογραφημένο από τον Γ.Λ.Ντίκσον στα στούντιο του Τόμας Έντισον στο Νιου Τζέρσεϊ, με την αναλογία που θα γινόταν το πρότυπο τόσο για τη φωτογραφία όσο και για τον κινηματογράφο σε όλο τον κόσμο. (εικόνα ©University of Melbourne Archives)
Δεξιά ένα σύγχρονο κινηματογραφικό καρέ 35mm, ύψους οκτώ υποδοχών, με αναλογία διαστάσεων 3:2.
Η φωτογραφία είχε τα δικά της πρότυπα, αλλά δεν ήταν τόσο διαδεδομένα όσο αυτά των κινηματογραφικών ταινιών. Υπήρχαν μηχανές μεγάλου φορμά 20x25εκ. (οι οποίες, όταν διαιρούντο, παρήγαγαν το γνωστό μέγεθος φιλμ 10x12,5εκ. που κυριάρχησε στη φωτογραφία studio και στη βιομηχανία των εντύπων για τρεις δεκαετίες). Αλλά αυτά τα μεγάλα φορμά δεν ήταν κατάλληλα για αυθόρμητες λήψεις ή για φωτογράφους που αναζητούσαν ευελιξία για εξωτερικές λήψεις. Τα πράγματα άλλαξαν την εποχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου με την εμφάνιση της πρώτης Leica, στην οποία ο εφευρέτης της Όσκαρ Μπάρνακ συνδύασε το συμπαγές μέγεθος με την ποιότητα της εικόνας. Χρησιμοποιώντας το σχετικά πανταχού παρόν φιλμ 35mm των κινηματογραφικών μηχανών που παρήγαγαν εικόνα 18x24mm (4/3) με τη μεγάλη πλευρά να αντιστοιχεί στο πλάτος του φιλμ, το πρωτότυπό του που παρουσιάστηκε το 1913 στρέφει τον προσανατολισμό κατά 90, επιτυγχάνοντας εικόνα διπλάσια σε μέγεθος. Οι μηχανικοί του συνειδητοποίησαν ότι το πλαίσιο 24x18mm του Ντίκσον ήταν λίγο μικρό για φωτογραφίες υψηλής ποιότητας (λειτουργεί σε ταινίες επειδή βλέπουμε 24 εικόνες ανά δευτερόλεπτο, με αποτέλεσμα την "απάλυνση" του κόκκου). Επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν δύο πλαίσια ταινιών, δημιουργώντας εικόνες που ήταν 36x24mm - η ίδια αναλογία διαστάσεων 3:2 που σήμερα την αποδεχόμαστε ως νομοτελειακή.
Το 24x36 και η αναλογία 3:2 υιοθετήθηκε σταδιακά από τους μεγαλύτερους φωτογράφους, συμπεριλαμβανομένου φυσικά και του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν. "Το τετράγωνο παρουσιάζει πραγματικά ένα συνθετικό πρόβλημα. Και δεν πιστεύω στην περικοπή. Με τη Leica, υπάρχει ένα παιχνίδι ανάμεσα στο οριζόντιο και το κάθετο", εξήγησε ο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν σε μια συνέντευξή του: "Οι ζωγράφοι και οι φωτογράφοι έχουν να αντιμετωπίσουν τους ίδιους κανόνες σύνθεσης και τα ίδια οπτικά προβλήματα. Όπως σε έναν καμβά σε μια επιτυχημένη φωτογραφία, μπορείτε να βρείτε το τετράγωνο εγγεγραμμένο στο ορθογώνιο κ.λπ. Γι' αυτό μου αρέσει το ορθογώνιο σχήμα (24x36) της Leica. Έχω πάθος με τη γεωμετρία και η χαρά είναι να εκπλήσσομαι από μια όμορφη οργάνωση σχημάτων. Μόνο τότε το θέμα αποκτά το πλήρες εύρος και τη σοβαρότητά του", όπως συνήθιζε να λέει ο ιδρυτής του πρακτορείου Magnum. Σε γενικές γραμμές, αυτό το φορμά παρουσιάζεται ως αρκετά πανοραμικό, γεγονός που δεν το κάνει τόσο προσιτό όσο φαίνεται. Τα κεντραρισμένα θέματα κατά κανόνα μειονεκτούν και χάνουν τη σχετική τους δύναμη, ειδικά αν οι άκρες της εικόνας παρέχουν λίγες πληροφορίες. Από την άλλη πλευρά, ο λόγος 3:2 είναι κατάλληλος όταν περιλαμβάνονται πολλά θέματα στο πλαίσιο. Συχνά επιτρέπει στο κύριο θέμα να είναι εκτός κέντρου, συσχετίζοντάς το με άλλα στοιχεία.
Αυτός είναι αναμφίβολα ο λόγος για τον οποίο οι φωτορεπόρτερ και οι φωτογράφοι δρόμου, ιδίως στο Magnum, έχουν υιοθετήσει αυτό το σχήμα, το οποίο τους επιτρέπει να προσδώσουν περιεχόμενο σε διάφορες καταστάσεις.
Απλώς δείτε τις εικόνες του Τζέιμς Ναχτγουέι για το (πολεμικό) ρεπορτάζ ή του Έλιοτ Έργουιτ για τη φωτογραφία δρόμου. Στο κάθετο καδράρισμα, μπορούμε να αντλήσουμε έμπνευση από τις εικόνες φωτογράφων όπως η Μαρτίν Φρανκ, ο Ραλφ Γκίμπσον ή ο Μαρκ Ριμπό. Εύλογα θα αναρωτηθείτε πού έχει αυτό αντίκτυπο. Λοιπόν, αν κάνετε εκτυπώσεις, θα παρατηρήσετε ότι τα χαρτιά κυκλοφορούν σε μεγέθη που συχνά δεν συμβαδίζουν με το λόγο διαστάσεων του αισθητήρα σας. Παράδειγμα μια εκτύπωση σε χαρτί 20x25εκ. (8x10in) θα απαιτήσει περικοπή όπου θ'αφήσει λειτουργικό το 83% της αρχικής περιοχής που αποδίδει μια DSLR πλήρους πλαισίου. Σ'αυτό το πεδίο πλεονεκτούν οι κάμερες συστήματος Four Thirds και Micro Four Thirds, των οποίων ο λόγος διαστάσεων δεν απαιτεί αυτόν τον φόρο πίξελ όταν η εικόνα τυπώνεται σε 20x25εκ.
Αλλά υπάρχει ένα άλλο κόστος για κάθε λόγο διαστάσεων εκτός του τετράγωνου: το μέγεθος του φακού. Οι φακοί είναι κυκλικοί, μια εκπληκτική δήλωση που φλερτάρει με το -κάτι μας είπες τώρα, αλλά με την προφανή συνέπεια ότι αυτά τα οπτικά συστήματα πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να καλύπτουν - με ελάχιστες εκτροπές - την μεγαλύτερη διάσταση του αισθητήρα, καθιστώντας τα υπερμεγέθη και πολύπλοκα.
Όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία πλευρών, τόσο πιο πολύ θα παρατηρείται συσσώρευση βάρους στο μπροστινό επίπεδο της μηχανής, ενώ όλοι οι άλλοι παράγοντες παραμένουν σταθεροί. Τι είναι ιδανικό; Γνωρίζουμε -θέλω να ελπίζω- ότι το πεδίο κάλυψης του ανθρώπινου οπτικού συστήματος είναι κατά προσέγγιση 180x90 μοίρες. Αυτό αντιστοιχεί σε λόγο διαστάσεων 2:1, ο οποίος είναι πολύ κοντά στον λόγο διαστάσεων 16:9 της τηλεόρασης HD. Αλλά ένας λόγος διαστάσεων 2:1 θα οδηγούσε σε υπερβολικά μεγάλους και ακριβούς φακούς. Ο ίδιος ο Ίστμαν γνώριζε αυτό το πρόβλημα όταν εισήγαγε την πρώτη κάμερα Kodak το 1888. Ο λόγος διαστάσεων ήταν 1:1 - οι εικόνες ήταν κυκλικές. Αυτό απέτρεψε την εμφάνιση προβλημάτων στην ευθυγράμμιση και οι εικόνες διέθεταν οξύτητα -όπως ήταν λογικό- επειδή χρησιμοποιείτο μόνο το κεντρικό τμήμα του φακού.
Δεξιά ένα σύγχρονο κινηματογραφικό καρέ 35mm, ύψους οκτώ υποδοχών, με αναλογία διαστάσεων 3:2.
Η φωτογραφία είχε τα δικά της πρότυπα, αλλά δεν ήταν τόσο διαδεδομένα όσο αυτά των κινηματογραφικών ταινιών. Υπήρχαν μηχανές μεγάλου φορμά 20x25εκ. (οι οποίες, όταν διαιρούντο, παρήγαγαν το γνωστό μέγεθος φιλμ 10x12,5εκ. που κυριάρχησε στη φωτογραφία studio και στη βιομηχανία των εντύπων για τρεις δεκαετίες). Αλλά αυτά τα μεγάλα φορμά δεν ήταν κατάλληλα για αυθόρμητες λήψεις ή για φωτογράφους που αναζητούσαν ευελιξία για εξωτερικές λήψεις. Τα πράγματα άλλαξαν την εποχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου με την εμφάνιση της πρώτης Leica, στην οποία ο εφευρέτης της Όσκαρ Μπάρνακ συνδύασε το συμπαγές μέγεθος με την ποιότητα της εικόνας. Χρησιμοποιώντας το σχετικά πανταχού παρόν φιλμ 35mm των κινηματογραφικών μηχανών που παρήγαγαν εικόνα 18x24mm (4/3) με τη μεγάλη πλευρά να αντιστοιχεί στο πλάτος του φιλμ, το πρωτότυπό του που παρουσιάστηκε το 1913 στρέφει τον προσανατολισμό κατά 90, επιτυγχάνοντας εικόνα διπλάσια σε μέγεθος. Οι μηχανικοί του συνειδητοποίησαν ότι το πλαίσιο 24x18mm του Ντίκσον ήταν λίγο μικρό για φωτογραφίες υψηλής ποιότητας (λειτουργεί σε ταινίες επειδή βλέπουμε 24 εικόνες ανά δευτερόλεπτο, με αποτέλεσμα την "απάλυνση" του κόκκου). Επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν δύο πλαίσια ταινιών, δημιουργώντας εικόνες που ήταν 36x24mm - η ίδια αναλογία διαστάσεων 3:2 που σήμερα την αποδεχόμαστε ως νομοτελειακή.
Το 24x36 και η αναλογία 3:2 υιοθετήθηκε σταδιακά από τους μεγαλύτερους φωτογράφους, συμπεριλαμβανομένου φυσικά και του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν. "Το τετράγωνο παρουσιάζει πραγματικά ένα συνθετικό πρόβλημα. Και δεν πιστεύω στην περικοπή. Με τη Leica, υπάρχει ένα παιχνίδι ανάμεσα στο οριζόντιο και το κάθετο", εξήγησε ο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν σε μια συνέντευξή του: "Οι ζωγράφοι και οι φωτογράφοι έχουν να αντιμετωπίσουν τους ίδιους κανόνες σύνθεσης και τα ίδια οπτικά προβλήματα. Όπως σε έναν καμβά σε μια επιτυχημένη φωτογραφία, μπορείτε να βρείτε το τετράγωνο εγγεγραμμένο στο ορθογώνιο κ.λπ. Γι' αυτό μου αρέσει το ορθογώνιο σχήμα (24x36) της Leica. Έχω πάθος με τη γεωμετρία και η χαρά είναι να εκπλήσσομαι από μια όμορφη οργάνωση σχημάτων. Μόνο τότε το θέμα αποκτά το πλήρες εύρος και τη σοβαρότητά του", όπως συνήθιζε να λέει ο ιδρυτής του πρακτορείου Magnum. Σε γενικές γραμμές, αυτό το φορμά παρουσιάζεται ως αρκετά πανοραμικό, γεγονός που δεν το κάνει τόσο προσιτό όσο φαίνεται. Τα κεντραρισμένα θέματα κατά κανόνα μειονεκτούν και χάνουν τη σχετική τους δύναμη, ειδικά αν οι άκρες της εικόνας παρέχουν λίγες πληροφορίες. Από την άλλη πλευρά, ο λόγος 3:2 είναι κατάλληλος όταν περιλαμβάνονται πολλά θέματα στο πλαίσιο. Συχνά επιτρέπει στο κύριο θέμα να είναι εκτός κέντρου, συσχετίζοντάς το με άλλα στοιχεία.
Αυτός είναι αναμφίβολα ο λόγος για τον οποίο οι φωτορεπόρτερ και οι φωτογράφοι δρόμου, ιδίως στο Magnum, έχουν υιοθετήσει αυτό το σχήμα, το οποίο τους επιτρέπει να προσδώσουν περιεχόμενο σε διάφορες καταστάσεις.
Απλώς δείτε τις εικόνες του Τζέιμς Ναχτγουέι για το (πολεμικό) ρεπορτάζ ή του Έλιοτ Έργουιτ για τη φωτογραφία δρόμου. Στο κάθετο καδράρισμα, μπορούμε να αντλήσουμε έμπνευση από τις εικόνες φωτογράφων όπως η Μαρτίν Φρανκ, ο Ραλφ Γκίμπσον ή ο Μαρκ Ριμπό. Εύλογα θα αναρωτηθείτε πού έχει αυτό αντίκτυπο. Λοιπόν, αν κάνετε εκτυπώσεις, θα παρατηρήσετε ότι τα χαρτιά κυκλοφορούν σε μεγέθη που συχνά δεν συμβαδίζουν με το λόγο διαστάσεων του αισθητήρα σας. Παράδειγμα μια εκτύπωση σε χαρτί 20x25εκ. (8x10in) θα απαιτήσει περικοπή όπου θ'αφήσει λειτουργικό το 83% της αρχικής περιοχής που αποδίδει μια DSLR πλήρους πλαισίου. Σ'αυτό το πεδίο πλεονεκτούν οι κάμερες συστήματος Four Thirds και Micro Four Thirds, των οποίων ο λόγος διαστάσεων δεν απαιτεί αυτόν τον φόρο πίξελ όταν η εικόνα τυπώνεται σε 20x25εκ.
Αλλά υπάρχει ένα άλλο κόστος για κάθε λόγο διαστάσεων εκτός του τετράγωνου: το μέγεθος του φακού. Οι φακοί είναι κυκλικοί, μια εκπληκτική δήλωση που φλερτάρει με το -κάτι μας είπες τώρα, αλλά με την προφανή συνέπεια ότι αυτά τα οπτικά συστήματα πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να καλύπτουν - με ελάχιστες εκτροπές - την μεγαλύτερη διάσταση του αισθητήρα, καθιστώντας τα υπερμεγέθη και πολύπλοκα.
Όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία πλευρών, τόσο πιο πολύ θα παρατηρείται συσσώρευση βάρους στο μπροστινό επίπεδο της μηχανής, ενώ όλοι οι άλλοι παράγοντες παραμένουν σταθεροί. Τι είναι ιδανικό; Γνωρίζουμε -θέλω να ελπίζω- ότι το πεδίο κάλυψης του ανθρώπινου οπτικού συστήματος είναι κατά προσέγγιση 180x90 μοίρες. Αυτό αντιστοιχεί σε λόγο διαστάσεων 2:1, ο οποίος είναι πολύ κοντά στον λόγο διαστάσεων 16:9 της τηλεόρασης HD. Αλλά ένας λόγος διαστάσεων 2:1 θα οδηγούσε σε υπερβολικά μεγάλους και ακριβούς φακούς. Ο ίδιος ο Ίστμαν γνώριζε αυτό το πρόβλημα όταν εισήγαγε την πρώτη κάμερα Kodak το 1888. Ο λόγος διαστάσεων ήταν 1:1 - οι εικόνες ήταν κυκλικές. Αυτό απέτρεψε την εμφάνιση προβλημάτων στην ευθυγράμμιση και οι εικόνες διέθεταν οξύτητα -όπως ήταν λογικό- επειδή χρησιμοποιείτο μόνο το κεντρικό τμήμα του φακού.
 |
| ο Τζόρτζ Ίστμαν (Mr Kodak), φωτογραφημένος με τη μηχανή του |
 |
| η Kodak- No.1 |
 |
| υπαίθριος φωτογράφος (περίπου 1890) |
Δυστυχώς το κυκλικό σχήμα δεν προσαρμόζεται εύκολα σε ήδη καθιερωμένες παραλληλόγραμμες κατασκευές εκτύπωσης, αποθήκευσης και μεταφοράς (χαρτιά,ντοσιέ,πορτοφόλια κλπ.), αλλά τώρα με την επικράτηση της ψηφιακής, κανείς ποτέ δεν ξέρει τι μπορεί να γίνει, αφού ήδη έχουν -ελαφρώς- τροποποιηθεί κατασκευαστικά οι φακοί...
επιμέλεια-έρευνα-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση του παρόντος
(ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
