10.5' διάβασμα
 |
| Caravaggio- „Amor vincit omnia“ |
Αυτό το φύλο που τόλμησε να αποτυπώσει ο Καραβάτζο∙ αυτό που προσπάθησε ν’αποδώσει με συμπαραδηλωτικό τρόπο ο Μπαλτίς -αφαιρέστε τη θρασεία γύμνια και το προκλητικό χαμόγελο. Ενα άλλο θέμα που αποσιωπάται, είναι αυτό του πολιτικού σχολιασμού∙ οπότε στην υπόθεση του ‘η Τερέζα ονειρεύεται’ του Μπαλτίς , προσθέστε και αυτή του ‘Ανοιχτό φέρετρο’ της Ντάνα Σουτζ που αναφέρεται στην υπόθεση Έμετ Τιλ*(1). Ετσι θα έχετε το λόγο που εκνευρισμένες -ίσως και αμήχανες- από αυτό που είδαν στα συγκεκριμένα έργα, δυο κυρίες υψηλού κοινωνικού status, κατά τεκμήριο μορφωμένες, ξεκίνησαν μια καταφανώς ιδεοληπτική, επίμονη και εξόχως ύποπτη προσπάθεια αποκαθαρμού των εν λόγω έργων, από εγγενή στοιχεία τα οποία σχηματίζουν ένα αποπλανητικό πεδίο, σαφώς ενοχλητικό για πολλούς. Αλλά για μισό λεπτό. Αυτή δεν είναι η ουσία της τέχνης; Η τέχνη δεν υφίσταται για να τραγουδάει διάφορα χαζοχαρούμενα και να αποκοιμίζει. Πρέπει να σκουντάει στον ώμο, να αφυπνίζει και να εκπαιδεύει. Ετσι δεν είναι; Ισως, αλλά όχι στην περίπτωση του Ματέο Ρούεντα, δασκάλου καλλιτεχνικών.
Αλλά για να μην καταστεί η αναφορά τόσων ονομάτων μια βασανιστική αοριστολογία, ας παραθέσουμε τα γεγονότα.
Η Μια Μέριλ, διευθύντρια ανθρωπίνων πόρων σε χρηματοοικονομική εταιρεία του Μανχάταν, ξεκίνησε -μαζί με την αδελφή της- την συλλογή υπογραφών στο πλαίσιο του… #MeToo, για να απομακρυνθεί από το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης ένας πίνακας του Μπαλταζάρ Κλοσοφσκί ντε Ρολά, ή Μπαλτύς.
 |
| Μπαλτύς, 'η Τερέζα ονειρεύεται' (1938). © 2017 Artists Rights Society (ARS), New York. the Metropolitan Museum of Art |
«Οταν πήγα στο Μουσείο το περασμένο Σαββατοκύριακο, σοκαρίστηκα βλέποντας έναν πίνακα που απεικονίζει ένα νεαρό κορίτσι σε μια πόζα με σεξουαλικά υπονοούμενα. Ο πίνακας του Μπαλτύ "Η Τερέζα ονειρεύεται", είναι ένα επιβλητικό πορτρέτο ενός κοριτσιού στην προεφηβεία, που αναπαύεται σε μια καρέκλα με τα πόδια ανασηκωμένα και εμφανές το εσώρουχό της» δήλωσε, διευκρινίζοντας πως… «δεν ζητώ να λογοκριθεί ο πίνακας ή να καταστραφεί. Ζητώ από το Μητροπολιτικό Μουσείο να είναι πιο προσεκτικό στα συμφραζόμενα των εκθεμάτων του. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με την απόσυρση του πίνακα ή με την παροχή περισσότερων εξηγήσεων στην περιγραφή του πίνακα. Θα θεωρούσα αυτή την έκκληση επιτυχή αν το Μουσείο έβαζε ένα μήνυμα όπως “κάποιοι επισκέπτες μπορεί να βρουν αυτό το έργο ενοχλητικό, με δεδομένο το πάθος του Μπαλτύς για νεαρά κορίτσια» και κατέληξε… «εν πάση περιπτώσει μιλάμε για έναν καλλιτέχνη που ζητούσε από νεαρά κορίτσια να πάνε στο στούντιο του και να βγάλουν τα ρούχα τους. Σε κάποιες περιπτώσεις ζωγράφιζε τις κόρες των υπηρετών του. Τι γίνεται με το ερώτημα της συναίνεσης;». Σχεδόν 10.000 άτομα έχουν υπογράψει, αλλά το ΜΕΤ βέβαια αρνήθηκε να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια.
Στη δεύτερη περίπτωση που αφορά έναν ζωγραφικό πίνακα της Ντάνα Σουτζ "Ανοιχτό φέρετρο" (2016)- ο οποίος απεικονίζει τον Έμετ Τιλ θύμα ειδεχθούς δολοφονίας. Η επίθεση ήρθε από μέσα από τον κόσμο της τέχνης∙ μια ζωγράφος με το όνομα Χάνα Μπλακ πυροδότησε τη διαμάχη εναντίον της συναδέλφου της, στέλνοντας ανοιχτή επιστολή καταγγελίας στους επιμελητές και στο προσωπικό της Μπιενάλε του Γουίτνι . «Σας γράφω για να σας ζητήσω να αφαιρέσετε την ζωγραφική της Ντάνα Σουτζ ‘Ανοιχτό φέρετρο’, με την επείγουσα σύσταση να καταστραφεί η ζωγραφική και να μην εμφανισθεί σε καμία αγορά ή μουσείο», έγραφε. «Ο πίνακας δεν θα πρέπει να είναι αποδεκτός από κανέναν που νοιάζεται ή προσποιείται ότι φροντίζει τους μαύρους ανθρώπους, επειδή δεν είναι αποδεκτό ένα λευκό άτομο να μεταμορφώσει τη μαύρη ταλαιπωρία σε κέρδος και διασκέδαση». Εδώ έχουμε το απόσταγμα, την ορθοδοξία της πολιτικής ακρίβειας, που διαφαίνεται μέσα από τις λέξεις της Black σχετικά με τους μη-μαύρους ανθρώπους, οι οποίοι στερούνται την ηθική, την ευαισθησία και την κατανόηση της βίας ενάντια στους αφροαμερικάνους, και η οποία αποτελεί μια πολύ απλοϊκή, μειωτική και άκαμπτη άποψη της κοινωνίας. Για την (αυτο)μειωτική πράξη βέβαια, που αποτελεί το «κρύψιμο» πίσω από την κουρτίνα των πολιτιστικών μας αποτυπωμάτων από φόβο μήπως θιχτεί κάποιος ο οποίος θεωρεί τη δική του αλήθεια… αληθέστερη, δεν αντιδρά κανείς.
 |
| Ντάνα Σουτζ, 'Ανοιχτό φέρετρο' (2016) |
Η τρίτη -και πιο πρόσφατη περίπτωση, αφορά τον δάσκαλο καλλιτεχνικών σε σχολείο της Γιούτα*(2) Ματέο Ρούεντα, ο οποίος απολύθηκε μετά την παρουσίαση σε μαθητές κλασσικών έργων ζωγραφικής που περιείχαν γυμνό.
Η ιστορία ξεκίνησε όταν ο Ρούεντα έκανε με την Ε’ και ΣΤ’ τάξη μια άσκηση μελέτης χρώματος. Στα τελευταία λεπτά του μαθήματος, προέτρεψε τους μαθητές να πάνε στη βιβλιοθήκη και να αναζητήσουν μέσα από βιβλία τέχνης και συλλογές από καρτ-ποστάλ εικόνες, ώστε να μπορούν να επιλέξουν ποιοι πίνακες περιγράφουν καλύτερα τις χρωματικές σχέσεις που μελετούσαν. Έτσι και έγινε, όταν ο Ρούεντα συνειδητοποίησε ότι μερικές από τις κάρτες, οι οποίες ισχυρίζεται ότι υπήρχαν στη βιβλιοθήκη πολύ πριν αρχίσει να διδάσκει εκεί, περιλάμβαναν μερικά έργα με γυμνά, συμπεριλαμβανομένου του ‘Ίρις Τρι’ του Αμεντέο Μοντιλιάνι, το ‘Μελαχρινή Οδαλίσκη’ του Φρανσουά Μπουσέ και το ‘η λουόμενη του Βαλπενσόν’ του Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ.
Πολλοί μαθητές ένοιωσαν «άβολα», έτσι τουλάχιστον ισχυρίστηκε η διεύθυνση του σχολείου και έσπευσε να τον απολύσει. Αφού βέβαια υπήρξε και η κλασσικά αναμενόμενη παρορμητική παρέμβαση γονέων, οι οποίοι τον κατήγγειλαν στην αστυνομία ότι έδειχνε στα βλαστάρια τους πορνογραφικά έργα! Τώρα κατά πόσο είναι ‘η λουομένη του Βαλπενσόν’ του Ενγκρ πορνογράφημα… αφίεται στην κρίση σας.
 |
| Αμεντέο Μοντιλιάνι - 'Ίρις Τρι' (γυναικείο γυμνό) c. 1916 |
 |
| Φρανσουά Μπουσέ ‘Μελαχρινή Οδαλίσκη’ (1745) |
 |
| Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ ‘η λουόμενη του Βαλπενσόν’ (1806) |
Καταλήγω με την διαπίστωση ότι κάτι σκοτεινό και δυστοπικό αναδύεται και διαχέεται σιωπηλά σε όλες τις κοινωνικές και πολιτισμικές διαστρωματώσεις, τόσο αποτελεσματικά, ώστε αυτή η δυσοίωνη απόχρωσή του να θεωρείται-και να δικαιολογείται- σαν φυσιολογική. Μάλιστα δείχνει να αποκτά περίγραμμα και να εντάσσεται σε συγκεκριμένο πλαίσιο∙ αυτό της εικονοκλασίας. Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι μια συνεχής παλινωδία μεταξύ της εικόνας και της εικονομαχίας, με άλλα λόγια, από τον υπάκουο σεβασμό της εικόνας στην αγανακτισμένη αποκήρυξή της.
Αυτός ο τρόμος απεικόνισης ανιχνεύεται έντονα στον Προτεσταντισμό σε αντιδιαστολή με την ανεκτική στάση του Καθολικισμού και της Ορθοδοξίας. Αξια αναφοράς η δήλωση του Πάπα Γρηγορίου περί το 599-600 (αλλά και του Ιωάννη Δαμασκηνού μετέπειτα) ότι οι εικόνες ήταν σαν βιβλία για τους αναλφάβητους. Η άποψη αυτή, αποτέλεσε ένα πολύ σημαντικό γεγονός στην ιστορία της Δυτικής τέχνης. Βλέπετε για τους Αγγλοσάξονες η εικόνα ήταν ένα είδωλο που αντιπροσώπευε το παλιό πολιτικό, θρησκευτικό και ακόμη και πολιτιστικό καθεστώς. Γι’ αυτό φρόντισαν, στο όνομα της ελευθερίας και του Διαφωτισμού, να την εξουδετέρωσουν, εισαγάγοντάς την σε μουσεία, μετατοπίζοντας την εστίαση από το περιεχόμενο στη μορφή. Τελικά η προσπάθεια κορυφώθηκε με τον μοντερνισμό και την φορμαλιστική, απολιτική ερμηνεία της ιστορίας της τέχνης, που μετέφεραν τελικά τη διαδικασία σε ένα επίπεδο σημείου μηδέν: συνθέσεις χωρίς μορφές, αφηγήσεις ή βάθος (είναι γνωστό ότι οι φορμαλιστές, που τους ενδιαφέρει αποκλειστικά το στυλ, μπορεί να ασχοληθούν τόσο πολύ με τον πειραματισμό, ώστε οι δημιουργίες τους να μην έχουν καρδιά και ψυχή). Η ολική εξαφάνιση της εσωτερικής αντιμαχίας του καλλιτέχνη. Συμπερασματικά, έργα τα οποία παραβιάζουν -έστω και εκλεπτυσμένα, τα όρια του κοινωνικά ή πολιτικά «ανεκτού» σ’ αυτήν την εποχή της χαμένης ψυχραιμίας, ίσως ενεργοποιούν κάποιο εικονοκλαστικό αυτοματισμό, αυτήν την βαθιά ενσωματωμένη αγγλοσαξονική εικονοφοβία. Αυτό πυροδοτεί αντιδράσεις, συχνά από μια προσχηματική ευαισθησία, οι οποίες δημιουργούν περιστατικά που δυστυχώς συνεχίζουν να εμφανίζονται με φρενήρη μανία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και πολύ φοβάμαι ότι πηγαίνουν (και στοχεύουν) πολύ πέρα από την ελευθερία της έκφρασης. (Κ.Λ.)
*1
O Έμετ Λούις Τιλ ήταν ένας αφροαμερικανός έφηβος που λυντσαρίστηκε
στο Μισισιπή στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών. Ο λόγος; Φέρεται πως
φλέρταρε με μια λευκή γυναίκα, την Κάρολιν Μπράιαντ.
*2 (η
πρωτεύουσα των Μορμόνων, στοιχείο το οποίο σημειώνω όχι για τη
θρησκευτική προτίμηση και διάθεση αλλά για την τυχόν ιδιότυπη ηθική που
αυτή διαμορφώνει)
© periopton
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
