20' διάβασμα
(Σημείωση: αυτό το κείμενο αποτελεί την συντετμημένη εκδοχή μιας εκτενέστερης έρευνας)
Μα έρχεται όμως από τις Μούσες και τρίτη μορφή μανίας και κατοχής από το θείο. Αυτή, καταλαμβάνοντας μια ευγενική και παρθένα ψυχή, την ξεσηκώνει και τη μεθάει με τις ωδές και με τα άλλα είδη της ποίησης, κάνοντάς την να εξυμνεί αμέτρητα κατορθώματα των παλιών και να μορφώνει τις επόμενες γενιές· αλλά όποιος οδηγείται στις πόρτες της ποίησης χωρίς τη μανία των Μουσών, έχοντας πιστέψει ότι θα γίνει μεγάλος ποιητής μόνο με την τέχνη του, ο ίδιος δεν πετυχαίνει, και η ποίησή του, ως έργο φρόνιμου, αφανίζεται από την ποίηση όσων κατέχονται από τη μανία.
Πλάτων 'Φαίδρος'(245α) (μτφρ. Π. Δόικος)
 |
| η Νους Ελυάρ φωτογραφημένη από την Λι Μίλερ © The Lee Miller Archive |
Καθ' όλη την διάρκεια της ιστορίας, οι καλλιτέχνες έχουν εμπνευστεί από την παρουσία ορισμένων άλλων ανθρώπων στη ζωή τους που τους ώθησαν να δημιουργήσουν το καλύτερο έργο τους. Η πηγή έμπνευσης μπορεί να είναι ένας άντρας ή μια γυναίκα, αλλά είναι σχεδόν πάντα μια ύπαρξη που διαθέτει, πιθανόν, μεγάλο ταλέντο και ίσως επίσης, εκφραστική φαντασία. Από το μοντέλο της 'Ολυμπίας' του Εντουάρ Μανέ και της ερωμένης του Πάμπλο Πικάσο -στην ακμή του σουρεαλισμού, έως τoν μεθυσμένο φίλo του Φράνσις Μπέικον, το periopton παρουσιάζει τις πιο επιδραστικές μούσες στις εικαστικές τέχνες.
 |
| Νταλί, Γκαλά, Πωλ Ελυάρ & Νους Port Lligat, 1931 |
Ο όρος προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, όπου, σύμφωνα με το μύθο, ο Θεός Δίας από τη συνεύρεσή του με την Μνημοσύνη, θεά της μνήμης και του λόγου, απέκτησε εννέα κόρες γνωστές ως «μούσες». Η κάθε μια είχε το δικό της εξειδικευμένο πεδίο - μια ήταν η έμπνευση για την ποίηση, μια για τον χορό, μια για την τραγωδία, μια για την αστρονομία κλπ.
Μην θεωρήσετε όμως ότι αναφερόμαστε σε "φαντάσματα" που είναι πλέον λησμονημένα από την ιστορία της τέχνης. Αν απλώς αναφερόμασταν σε ερωτικές ιστορίες από τις οποίες λείπει η καταλυτική επίδραση -ενίοτε αμφίδρομη- αν όχι στο πλήρες σώμα του έργου, τουλάχιστον σε ένα μέρος αυτού, τότε πρόκειται για μια βίαιη ηδονοβλεπτική διείσδυση στον ιδιωτικότητα του άλλου. Και ο αναγνώστης, ως εκ τούτου, μετατρέπεται σε έναν σκανδαλοθήρα, ένα «κουσελιάρικο γραΐδιο» -χαρακτηρισμός προερχόμενος από τον Καραγάτση (στον Γιούγκερμαν) και απόλυτα ταιριαστός εδώ.
Οι μούσες στις οποίες αναφερόμαστε, πρόκειται για πρόσωπα ή προσωποποιημένη δύναμη, η οποία ενέχει θέση προμηθευτή της έμπνευσης και ταυτόχρονα δημιουργό -δια του έργου- του δρόμου για κοινωνική και προσωπική ανάδειξη του καλλιτέχνη. Εξ'άλλου είναι σαφώς πιο εύκολο να πιστέψει κανείς ότι ένα θεϊκό πνεύμα ήταν ο καταλύτης μιας μεγαλειώδους τέχνης παρά να το αποδώσει στην τύχη, στις σωστές γνωριμίες ή στη μόδα της εκάστοτε εποχής.
Ωστόσο, από την εμφάνιση αυτής της ανθρωπομορφικής εκδοχής της έμπνευσης μέχρι σήμερα, μπορεί να ανιχνεύσει κάποιος δυο ανακολουθίες που ξενίζουν. Πρώτη, η μη επικέντρωση καμιας από τις εννέα μούσες στις εικαστικές τέχνες, μια περίεργη παράλειψη που είναι ικανή να οδηγήσει σε αυθαίρετες παραδοχές, όπως ας πούμε, αυτής περί χαμηλής εκτίμησης των αρχαίων Ελλήνων για τα εικαστικά. Δεύτερη ανακολουθία αποτελεί το γεγονός ότι, παρά το κύρος και το σεβασμό που απολάμβαναν σαν ελάσσονες θεότητες και το ελκυστικό παρουσιαστικό τους -και οι εννέα μούσες απεικονίστηκαν ως νέες, ελκυστικές γυναίκες- περιέργως δόθηκε σ'αυτές απλώς ο ρόλος εμπνέωσης των ανδρών, θεών και άλλων και όχι η δυνατότητα να δημιουργούν οι ίδιες τέχνη. Ετσι το φαινόμενο αυτό περιθωριοποίησης και αποδυνάμωσης που εμπεριέχεται σ'αυτό το γεγονός (ίσως και σαν αναδυόμενο φαινόμενο μισογυνισμού, με ιδιαίτερη βαρύτητα τώρα, την εποχή του νεο-συντηρητισμού, του εμμονικού πολιτικώς ορθού), λειτουργεί σαν αδιαφανές διαχωριστικό που εμποδίζει την ανίχνευση της πηγής της έμπνευσης για μεγάλες εικαστικές δημιουργούς, όπως για παράδειγμα την Αρτεμίσια Τζεντιλένσκι ή την Σοφονίσμπα Ανγκουισόλα. Για ορισμένες άλλες μπορούμε να υποθέσουμε ότι μούσα τους πιθανόν υπήρξε o ίδιος τους ο εαυτός (ίσως σαν απόρροια ενός άκρατου εγωκεντρισμού) όπως ας πούμε στην περίπτωση της Φρίντα Κάλο.
 |
| Σοφονίσμπα Ανγκουισόλα αυτοπροσωπογραφία |
 |
| Aυτοπροσωπογραφία της Αρτεμίσια Τζεντιλένσκι σαν 'αλληγορία της ζωγραφικής' (La Pittura) |
Ωστόσο, η επίκληση της Μούσας είναι κάτι περισσότερο από ένα παιχνίδι υπέρβασης. Είναι υπεκφυγή. Μας επιτρέπει να αποφύγουμε να αντιμετωπίσουμε ένα από τα μεγάλα αινίγματα σχετικά με τη δημιουργική διαδικασία: το ανεξήγητό της. Είναι επίσης η αναγνώριση της μυστηριώδους ικανότητας της τέχνης να αναφέρεται σε αλήθειες που φαίνεται αδύνατο να γνωρίζει κανείς. Τί διεργασίες πραγματικά απαιτούνται για να συγγράψει κάποιος τον Άμλετ ή να ζωγραφίσει την Εναστρη Νύχτα; Μόνο μια Μούσα μπορεί πραγματικά να πει. Τα αριστουργήματα της Τέχνης εκπλήσσουν. Φαίνεται ότι προέρχονται από κάπου αλλού. Πώς αλλιώς θα μπορούσαν να προκύψουν, εάν δεν εκπορευόντουσαν από τον ουρανό μέσω μιας θεάς;
Βέβαια δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την ύπαρξη μιας πολυεπίπεδης μορφής λατρείας χρωματισμένης με ερωτική επιθυμία γιατι είναι αλήθεια ότι η ανθρώπινη ενέργεια, ιδιαίτερα η δημιουργική ενέργεια, εμπλέκεται με την σεξουαλικότητα.
Είναι όμως σημαντικό να καταλάβουμε ότι μια μούσα είναι πηγή έμπνευσης, η οποία μπορεί να έρθει σε διάφορες μορφές, πολλές από τις οποίες δεν έχουν καμία σχέση με τη σεξουαλική ενέργεια. Ενώ υπάρχει μια βαθιά σχέση ανάμεσα στο πάθος και την έμπνευση, το πάθος δεν πρέπει απαραιτήτως να είναι ερωτικό-σεξουαλικό. Θα μπορούσε επίσης να βασίζεται στην πλατωνική μορφή της αγάπης, της φιλίας και της αφοσίωσης. (Κ. Λ.)
Και ας ξεκινήσουμε με ένα παράδοξο...
το ζευγάρι Μύριελ Λάτοου & Άντι Γουόρχολ (μια μούσα... επ' ενοικίω!)
- Μαρκ Σαγκάλ & Μπέλα Ρόζενφελντ
Το 1961, ο Γουόρχολ πίστευε ότι επρόκειτο να κάνει μεγάλη επιτυχία με μια σειρά ζωγραφικών έργων εμπνευσμένων από τα κόμικς, αλλά ο Ρόι Λιχτενστάιν τον είχε προλάβει. "Το έκανε πολύ καλύτερα", παραδέχθηκε ο Γουόρχολ. Χρειαζόταν μια νέα ιδέα. Μια φίλη, η ειδικός τέχνης, γκαλερίστρια και σύμβουλος σε θέματα τέχνης Μύριελ Λάτοου, χρέωσε τον Γουόρχολ $ 50 για να του βρει μια ιδέα: να κάνει πίνακες χρημάτων, του είπε. Και του έδωσε και μια δεύτερη δωρεάν: τις σούπες Κάμπελ. Το ένστικτό της ήταν απόλυτα εναρμονισμένο με το κλίμα της εποχής. Το εξπρές Pop-Art ήταν έτοιμο ν'αναχωρήσει από το σταθμό∙ επιβάτες οι: Λιχτενστάιν, Τζέιμς Ρόζενκουιστ, Κλάες Όλντενμπουργκ και Άντι Γουόρχολ.
- Αμεντέο Μοντιλιάνι & Ζαν Εμπιτέρν
- Ζερμαίν Πισό (Καργκαλό) & Πάμπλο Πικάσο
Όμορφη,
με ένα αυθάδικο πρόσωπο, λεπτή μέση, μεγάλα μάτια, ένα σαρκώδες στόμα,
παιδιάστικα μάγουλα και πυκνά ανάστατα μποέμικα μαλλιά, που έδιναν την
εντύπωση ότι μόλις είχε σηκωθεί από το κρεβάτι, Με κάτι σκοτεινό και
άγριο στο βλέμμα, κάτι το ζωώδες.
Μούσα, μοντέλο και ερωμένη του
Πάμπλο Πικάσο , η Ζερμαίν δεν ήταν άγρια ενώ έμοιαζε. Αυτή είναι μια
φωτογραφία που την δείχνει, ντυμένη με ένα μαύρο φόρεμα, ανοιχτό στο
λαιμό, καθισμένη πάνω σ'ένα παλτό και στραμμένη κατά τρία-τέταρτα να
κοιτάζει κατευθείαν στο φακό με τα δάχτυλά της να είναι σχεδόν
αδιαμφισβήτητα στρεβλωμένα, μια υποδήλωση για το κρύο που θα μπορούσε να
επικρατεί στο εργαστήριο. Ποιός να τράβηξε αυτή την φωτογραφία; Ο
Κάρλος; (Κάρλος Κασαγέμας φίλος του Πικάσο) Ο Πάμπλο; Κανείς δεν ξέρει.
Κρίμα.
- Γκαμπριέλ Μπουφέ-Πικαμπιά & Φράνσις Πικαμπιά
Μια εξίσου εξίσου άτυπη ηρωΐδα, η Γκαμπριέλ Μπουφέ-Πικαμπιά (1881-1985),σύζυγος του ζωγράφου Φράνσις Πικαμπιά,
μούσα του Μαρσέλ Ντυσάν, του Απολινέρ, του Αρτύρ Κραβάν, του Εντγκάρ
Βαρέζε, του Τζαρά, του Στραβίνσκι και αρκετών άλλων μεγαλοφυιών.
Η
εποχή είναι σε καλλιτεχνικό αναβρασμό, στη Νέα Υόρκη αλλά και στη
Ζυρίχη, όπου γεννιέται το κίνημα Dada. «Ούτε όμορφη ούτε άσχημη,» η
Γκαμπριέλ γοήτευε τους άνδρες γύρω της, αρχίζοντας με τον Πικαμπιά, ο
οποίος διέκρινε σ'αυτήν ένα «ερωτικό εγκέφαλο», μια γυναίκα «πάντα
πλούσια σε πνεύμα», γνωρίζοντας «πώς να παρασύρει στα βάθη της, εκείνους
που είναι ικανοί να ζήσουν μόνο στην επιφάνεια".
Συνθέτης της avant-garde, η σύζυγος αφήνει την καριέρα της για να αφιερωθεί σε αυτή του Πικαμπιά, του κυκλοθυμικού δανδή και γυναικά, ωθώντας τον να δημιουργήσει αφηρημένη ζωγραφική και σύγχρονη μουσική.
Απετέλεσε το λαμπρό πνευματικό alter ego του Φράνσις Πικαμπιά,
μια αποφασισμένη, μετριόφρων, ανεξάρτητη, λαμπρή (θεωρητικά) γυναίκα. Η
συνάντησή τους τον Σεπτέμβριο του 1908 οδήγησε πρώτα απ 'όλα σε μια
παρανόηση, «ο νεαρός άνδρας που αντιπροσώπευε όλα όσα μισούσε». Τελικά
τον έσπρωξε έξω από τους περιορισμούς του, υποκινώντας τον στην
εικονογραφική επανάσταση. Το ζευγάρι θα ενσωματώσει μια εποχή τον Μαρσέλ
Ντυσάν σε ένα περίεργο τρίγωνο (το σχήμα που περιέχει το σκάνδαλο) -
τον Ντυσάν, με τον οποίο η Γκαμπριέλ θα έχει μια ρομαντική σχέση, η
οποία δεν θα ολοκληρωθεί παρά μόνο μετά το θάνατο του Φράνσις το 1953 -
μετά ακολούθησε ο Γκυγιώμ Απολινέρ.
- Τζόρτζια Ο'Κιφ & Άλφρεντ Στίγκλιτζ
Υπήρξε μούσα του μεγάλου φωτογράφου Άλφρεντ Στίγκλιτζ, αλλά, όπως όλοι γνωρίζουν, η Τζόρτζια Ο'Κιφ έγινε μια μοντερνίστρια ζωγράφος, αποκτώντας τη δική της φήμη, ξεπερνώντας κατά πάσα πιθανότητα αυτή του Στίγκλιτζ. Ζωγράφιζε ήδη αρκετά χρόνια, όταν ο Στίγκλιτζ ανακάλυψε την δουλειά της το 1916. Ερωτεύτηκαν και τελικά παντρεύτηκαν το 1924. Ο Στίγκλιτζ
την υποστήριξε οικονομικά, ώστε να μπορέσει να ζωγραφίσει, και εξέθετε
τα έργα της σε τακτική βάση μέχρι τον θάνατό του, το 1943. Επίσης,
φωτογράφισε την Ο'Κιφ για ένα διάστημα 20 ετών, δημιουργώντας
περισσότερες από 300 φωτογραφίες της. Σε αντίθεση με πολλές μούσες στην
ιστορία της τέχνης, η Ο'Κιφ έζησε κάτι περισσότερο από 40 χρόνια μετά τον θάνατο του φωτογράφου και είχε μια μακρά επιτυχημένη καριέρα.
- Γκαλά & Σαλβαντόρ Νταλί
Όταν ο Σαλβαντόρ Νταλί
συναντά την Ελένα Ιβάνοβνα Ντιακόνοβα, αυτή είναι κατά δέκα χρόνια
μεγαλύτερή του, παντρεμένη με τον Πολ Ελυάρ και μητέρα ενός κοριτσιού -
ένα κλασικό οικογενειακό σχήμα από το οποίο ήθελε να δραπετεύσει - και
ερωμένη του καλλιτέχνη Μαξ Έρνστ. Η Γκαλά εγκαταλείπει έτσι δύο άντρες
για να ζήσει το πάθος της με τον Ισπανό ζωγράφο τον οποίο παντρεύτηκε το
1932.
Γίνεται γρήγορα η μούσα του - εμφανίζεται συχνά σε έργα του -
πράκτορας και προστάτιδά του. Και ερωμένη του; Είναι δύσκολο να
γνωρίζουμε καθώς ο Σαλβαντόρ Νταλί ισχυρίζεται ότι είναι παρθένος και
εντελώς ανίκανος και ότι η Γκαλά δεν κρύβει τις σχέσεις της με άλλους
άνδρες.
Ο,τι και αν συμβαίνει είναι δύο ερωτευμένοι που δημιουργούν
το δικό τους ρομαντικό αλφάβητο και ο εγκεφαλικός τους ρομαντισμός είναι
το κλειδί για την επιτυχία του ζωγράφου: «Θα γυαλίσω τη Γκαλά για να
την κάνω να λάμψει, να την κάνω όσο γίνεται πιο ευτυχισμένη, να τη
φροντίζω περισσότερο από τον εαυτό μου, γιατί χωρίς αυτήν, όλα θα
τελειώσουν ».
- Νους Ελυάρ & Πολ Ελυάρ
Μετά τη σταδιοδρομία της ως ηθοποιός στο Βερολίνο τη δεκαετία του 1920, η Μαρία Μπενζ εγκαθίσταται στο Παρίσι όπου συναντά τον Πολ Ελυάρ στο δρόμο ο οποίος που μόλις είχε χωρίσει με τη γυναίκα του Γκαλά, η οποία τον εγκατέλειψε για τον Σαλβαντόρ Νταλί.
Μια μούσα στο σουρεαλιστικό κίνημα στο οποίο ανήκει ο εραστής της,
είναι το θέμα των αισθησιακών γυμνών φωτογραφιών του Μαν Ρέι και η
βασική έμπνευση για τα ποιήματα του Πολ Ελυάρ.
Το
ζευγάρι παντρεύεται το 1934. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, ο
Πάμπλο Πικάσο γίνεται στενός φίλος των Ελυάρ και ο ζωγράφος απεικονίζει
συχνά την Νους, ενώ πιστεύεται ότι και οι δύο είχαν κάποιο δεσμό, που
εγκρίθηκε από τον Πολ Ελυάρ
ο οποίος φάνηκε να εκτιμά την έννοια του ménage-à-trois, μην έχοντας
προηγουμένως αντιδράσει για τον δεσμό της πρώτης σύζύγου του, Γκαλά με
τον Μαξ Ερνστ.
Η Νους Ελυάρ ενσάρκωσε με το σύζυγό της ένα εικονικό
ζευγάρι του σουρεαλιστικού κινήματος, αλλά προέβαλε επίσης την εικόνα
μιας ανεξάρτητης, αντισυμβατικής και εξαιρετικά ερωτικής γυναίκας που
δημιούργησε μια δική της τέχνη με τα εκκεντρικά της κολάζ και άφησε μια
ολόκληρη ομάδα καλλιτεχνών συντετριμμένους με τον αιφνιδιαστικό της
θάνατο. Τα λόγια του Πολ Ελυάρ
για την αναζωογονητικά επιδραστική μούσα: «Και όσο περισσότερο σε
έβλεπα να ζείς δίπλα μου - Τόσο περισσότερο σε συνέχεα με την αυγή και
το καλοκαίρι»
- Καμίλ Κλοντέλ & Ογκύστ Ροντέν
Η Καμίλ Κλοντέλ
μελετά γλυπτική στην Ακαδημία της Γκράντ Σωμιέ, στο Παρίσι στα τέλη της
δεκαετίας του 1880, όπου παρουσιάζει τα πρώτα της έργα στον
αναγνωρισμένο γλύπτη Ογκύστ Ροντέν.
Εντυπωσιασμένος από το ταλέντο της νέας γυναίκας, την προσκαλεί στο
ατελιέ του όπου παρατηρεί την τεχνική και την εκφραστική αισθητική του
μέντορά της, ενώ εμφανίζει τα πρώτα της κομμάτια. Τα πρώτα της έργα
δείχνουν αναμφισβήτητα την επιρροή του Ογκύστ Ροντέν με τον οποίο ζει μια παθιασμένη αγάπη.
Ετσι
στην πορεία τους αναμιγνύονται η ιδιωτικότητα και το έργο τους, όταν
και οι δύο καλλιτέχνες συνομιλούν μεταξύ τους με τις δημιουργίες τους.
Ο Ογκύστ Ροντέν παρουσιάζει το πάθος του για την Καμίλ Κλοντέλ
στα πολυάριθμα πορτρέτα που σχεδιάζει, ενώ η νεαρή γυναίκα κάνει πολύ
λίγες αναφορές στον εραστή της στο έργο της. Αν και τα έργα της
χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα προσωπικά λυρικά και καλαισθητικά
στοιχεία, πολλοί κριτικοί την κατηγορούν πως τα δημιούργησε υπό την
ισχυρή επιρροή του Ροντέν.
Εξοργισμένη με τον εραστή της επειδή δεν άφησε τη σύζυγό του γι'αυτήν, η Καμίλ Κλοντέλ αναπτύσσει όλο και περισσότερο παρανοϊκό σύνδρομο προς το πρόσωπό του,
κατηγορώντας τον για την καταστροφή της καριέρας της. Ασταθής και
απομονωμένη, εισάγεται από την οικογένειά της σε άσυλο το 1913, ενώ ένας
γηράσκων Ογκύστ Ροντέν ανίσχυρος συμβάλλει στην παρακμή της ερωμένης του. Η βασανισμένη σχέση Καμίλ Κλοντέλ και Ογκύστ Ροντέν θέτει σαφώς το ερώτημα εάν η αγάπη μπορεί να επιβιώσει από την επαγγελματική αντιπαλότητα.
- Γκούσταβ Κλιμτ & Εμίλιε Λουίζε Φλέγκε
Η δια βίου σύντροφος του Κλιμτ Εμίλιε Λουίζε Φλέγκε, εμφανίζεται στο αριστούργημά του του 1908 'Το Φιλί', το οποίο απεικονίζει το ζευγάρι ως εραστές προφυλαγμένους στο φέγγος του χρυσού. Ο Κλιμτ ζωγράφισε επίσης την αυστριακό σχεδιάστρια μόδας σε έναν πίνακά του το 1902, με τίτλο Εμίλιε Φλέγκε. Ενώ δεν παντρεύτηκαν επίσημα, ήταν μαζί μέχρι το θάνατο του καλλιτέχνη το 1918. Ωστόσο, ο Κλιμτ φημολογείται επίσης ότι είχε σχέσεις με πολλά από τα μοντέλα και τις κυρίες της ανώτερης τάξης που ζωγράφισε, με αποτέλεσμα... την ύπαρξη τουλάχιστον 14 παιδιών.
- Βικτορίν Μεράν & Εντουάρ Μανέ
Ζωγράφος και η ίδια, η Βικτορίν Μεράν είναι περισσότερο γνωστή από πίνακες του Εντουάρ Μανέ
για τους οποίους ποζάρισε ως μοντέλο, και η οποία παρουσιάστηκε το 1863
στο εξαιρετικά επηρεαστικό έργο 'Ολυμπία'. Απεικονίζεται επίσης στα
έργα 'Πρόγευμα στη χλόη' (1862-63), 'Γυναίκα με παπαγάλο' (1866), 'Ο
σιδηρόδρομος' (1872) κ.α.
Ξεκίνησε να εργάζεται σαν μοντέλο από 16
ετών και εργάστηκε για πρώτη φορά με τον Μανέ το 1862 για το έργο
'Υπαίθριος τραγουδιστής', αν και είναι άγνωστο ακριβώς πώς συναντήθηκαν.
Είχε επίσης ποζάρει για τους ζωγράφους Εντγκάρ Ντεγκά και Άλφρεντ
Στίβενς Stevens.
Σε αντίθεση με πολλές άλλες μούσες, ειδικά εκείνη
την χρονική περίοδο, η Μεράν δεν πιστεύεται ότι ήταν ερωμένη του Μανέ.
Αντίθετα πιστεύεται ότι είχε μια ρομαντική σχέση με τον Στίβενς.
- Τουλούζ Λοτρέκ & Σουζάν Βαλαντόν
Είναι το 7 rue Tourlaque όπου γεννιέται η ιστορία αγάπης μεταξύ του Ανρί ντε Τουλούζ Λοτρέκ και της Σουζάν Βαλαντόν. Ο ζωγράφος νοίκιασε ένα εργαστήριο εκεί, ενώ το νεαρό μοντέλο, στη συνέχεια Μαρί-Κλεμεντίν, μετακόμισε στο κτίριο με τη μητέρα και το γιο της το 1886. Σύντομα, ποζάρισε για τον Τουλούζ Λοτρέκ πριν γίνει η ερωμένη του. Η σχέση τους θα διαρκέσει δύο χρόνια.
επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
