11' διάβασμα
Μερικές σκέψεις και διευκρινίσεις για το τετράγωνο φορμά, αυτή την κάποτε κυρίαρχη, σήμερα λιγότερο διαδεδομένη και ίσως περιθωριοποιημένη, αναλογία διαστάσεων. Βέβαια καλό είναι να διευκρινιστεί από την αρχή, πως η στοχοθεσία ενός φωτογράφου είναι το βέλτιστο αισθητικά και τεχνικά αποτέλεσμα, χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος και το μέσον που θα χρησιμοποιήσει για αυτόν τον επιτυχή συνδυασμό.
Παρ'όλα αυτά υπάρχουν μερικές σταθερές -αναλόγως του φορμά που θα επιλεγεί- που διαμορφώνουν το αποτέλεσμα και οι οποίες δεν είναι δυνατόν να αγνοηθούν.
Πού εντοπίζεται λοιπόν η διαφορετικότητα και ποιά είναι τα τυχόν πλεονεκτήματα από τη υιοθέτηση του συγκεκριμένου φορμά (αναλογία 1:1) και πόσο συμβάλλει στη βελτίωση της φωτογραφίας;
 |
| 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
Πηγαίνοντας πίσω, στις ημέρες κυριαρχίας της χημικής φωτογραφίας, το δίλημμα ήταν αν έπρεπε κάποιος να υιοθετήσει το φορμά 35mm, με την αναλογία 3:2, ή το πολύ πιο γενναιόδωρο τετράγωνο 6Χ6cm, με αναλογία 1:1. Οι φωτογραφικές μηχανές που δέχονταν τα φιλμς των 35mm ήταν φθηνότερες, ελαφρύτερες, μικρότερες σε μέγεθος και γι’αυτό υπήρξαν συνολικά πιο δημοφιλείς, αλλά πολλοί επαγγελματίες επέλεγαν μηχανές που χρησιμοποιούσαν τα μεγαλύτερα φίλμς 6×6 cm/ 120-roll. Γιατί μεγαλύτερα αρνητικά -κάτι σαν τους σημερινούς αισθητήρες- σήμαινε φυσικά περισσότερες και πυκνότερες πληροφορίες και κατ'επέκταση καλύτερες εκτυπώσεις∙ όλα τα άλλα παρέμεναν τα ίδια και για τα δυο φορμά. Μηχανές όπως η Hasselblad και η Rolleiflex απέκτησαν -διαχρονικά- τεράστια φήμη για την μνημειώδη κατασκευαστική ευρωστία, τη μηχανική ακρίβεια και την θαυμάσια ποιότητα των οπτικών τους. Σαφώς επάξια.
Βέβαια το κόστος απόκτησης αυτών των μηχανών, ιδιαίτερα των φακών τους, ήταν πολύ υψηλό και για αυτό αντιμετωπίστηκε σαν από μηχανής θεός η... τετράγωνου φορμά Yashica D Twin-reflex. Ηταν το φτηνό υποκατάστατο της Rolleiflex, αλλά εκτός από μερικές «εξωτικές» λεπτομέρειες -για τότε- η ποιότητα και η αξιοπιστία ήταν συγγενείς, εξ ου και η μεγάλη της επιτυχία σαν μηχανή εκμάθησης. Λεγεώνες σπουδαστών έμαθαν τα βασικά της σύνθεσης και λήψης χάρις στη διοπτική Yashica D (με νοσταλγία θυμάμαι ότι η πρώτη επαφή και για μένα με μία αξιόπιστη 6Χ6 ήταν η Yashica D).
Υφίστατο όμως μια ειδοποιός διαφορά μεταξύ του τετράγωνου και του ορθογώνιου παραλληλόγραμμου φιλμ, που έστρεφε την προτίμηση επιλογής προς το δεύτερο. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη -μη απωλεστική- μεγέθυνσή του μέσα στο ανάπτυγμα μιας σελίδας Α4 (21x29cm.) και των πολλαπλασίων της, πρότυπα που κυριαρχούν στα έντυπα μέσα. Πραγματικά, προσέξτε στο παρακάτω γράφημα πώς η διαγώνιος (κατ'επέκταση η μεγέθυνση) μιας εικόνας αποτυπωμένης σε φίλμ 35mm συμπίπτει με αυτήν της σελίδας Α4, σε αντίθεση με τη διαγώνιο μιας τετράγωνης φωτογραφίας που καλύπτει τα 2/3 -μόνον- της σελίδας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι τεχνικοί εκτύπωσης να κροπάρουν την εικόνα (αλλοιώνοντας με αυτό το τρόπο την σύνθεση και αφαιρώντας πληροφορίες), για να πάρουν αποτέλεσμα παρόμοιο με αυτό μιας εικόνας 24x36mm.
 |
| φορμά φίλμς και διαγώνιοι |
Πολλοί φωτογράφοι βέβαια ήταν κάτοχοι και 35mm και 6Χ6cm μηχανών, και όλοι εφάρμοζαν ένα απλό τέχνασμα όταν φωτογράφιζαν σε τετράγωνο φορμά. Για να μην κοπούν οι εικόνες τους απο τρίτους, "αυτοπεριορίζονταν" μασκάροντας με μαύρες ταινίες το θαμπόγυαλο δημιουργώντας ένα άτυπο κάδρο 4.5x6cm, φορμά που συμφωνούσε με την προδιαγραφή του Α4. Ταυτόχρονα όμως είχαν διαπιστώσει και μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια: Συνθέτοντας μία τετράγωνη εικόνα δεν είναι το ίδιο με τη σύνθεση μιάς ορθογώνιας παραλληλόγραμμης. Η χρήση του τετράγωνου φορμά απαιτεί μια διαφορετική πειθαρχία και μπορεί να ανατρέψει τη φυσική μας αίσθηση για τη σύνθεση. Αυτό είναι θετικό, γιατί μπορούμε όλοι να ωφεληθούμε από μια περιστασιακή αναδιοργάνωση της δημιουργικής διαδικασίας. Όταν δεν χρειάζεται πλέον να εξετάσετε αν ένα θέμα πρέπει να συλληφθεί κατακόρυφα ή οριζόντια, επειδή δεν έχετε αυτή την επιλογή, θα αρχίσετε να βλέπετε τον κόσμο διαφορετικά.
Στο τετράγωνο φορμά η πιο συνηθισμένη θέση του θέματος είναι -απλά- στο κέντρο του κάδρου. Εκτός από την αποτελεσματική και ενδιαφέρουσα σύνθεση η οποία είναι το αποτέλεσμα αυτής της απλότητας υπάρχουν και άλλα στοιχεία που γίνονται περισσότερο εμφανή και καθοριστικά στο τετράγωνο κάδρο. Αυτά είναι τα σχήματα, οι γραμμές, η ισορροπία και ο χώρος.
 |
| John Singer Sargent "Οι κόρες του Έντουαρντ Ντάρλι Μπόιτ" |
Σύνθεση
Στο τετράγωνο φορμά μπορείτε συχνά να τοποθετήσετε το θέμα στο κέντρο του κάδρου για μια αποτελεσματική σύνθεση. Σε γενικές γραμμές, πολλοί φωτογράφοι τείνουν να αποφεύγουν να τοποθετούν το θέμα στο κέντρο για μια πιο ενδιαφέρουσα σύνθεση. Ο κανόνας των τρίτων είναι η απόδειξη γι'αυτό. Αλλά στο τετράγωνο φορμά αυτό δεν ισχύει -πάντα. Δεν αποτελεί έναν υποχρεωτικό κανόνα παρά μάλλον μια κατ'αρχήν πρόταση. Μια πρόταση η οποία δεν εφαρμόζεται πάντα και σε οποιοδήποτε φορμά. Αλλες συμβατικές μέθοδοι σύνθεσης όπως οι γραμμές κατεύθυνσης, εξακολουθούν να ισχύουν αλλά όχι πανομοιότυπα. Η επίτευξη συνθετικής ισορροπίας σ’ένα τετράγωνο κάδρο -σήμερα αυτό αντιστοιχεί σε μια οθόνη LCD- αποτελεί μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση, που πιθανόν να απαιτεί κάποια διαδικασία πειραματισμού μέχρι να κατανοηθεί.
Η εικόνα πρέπει να διαθέτει οικονομία. Όσο λιγότεροι περισπασμοί υπάρχουν στο κάδρο, τόσο πιο αποτελεσματική γίνεται η κεντρική σύνθεση. Εάν το θέμα έχει ένα κυρίαρχο σχήμα, ο κενός χώρος γύρω του δίνει έμφαση σ'αυτό το σχήμα. Και το τετράγωνο φορμά παρέχει το τέλειο, ισορροπημένο κάδρο.
 |
| 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
Ισορροπία
Το τετράγωνο είναι ένα τέλεια ισορροπημένο σχήμα. Ολες οι πλευρές του είναι ίσες. Η χρήση του τετράγωνου φορμά εμπλέκει τον θεατή διαφορετικά. Αντί για τη δημιουργία μιας φυσικής ροής από πλευρά σε πλευρά ή από πάνω προς τα κάτω σε όλο το πλαίσιο, το τετράγωνο έχει την τάση να κάνει το βλέμμα να κινείται περιμετρικά του πλαισίου. Στοιχεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος ή έμφασης στο κάδρο, θα δημιουργήσουν παύσεις ή σημεία αγκύρωσης, αλλά το μάτι γρήγορα θα περάσει από ένα από αυτά τα σημεία αγκύρωσης και θα επαναλάβει τη σάρωσή του γύρω από την εικόνα με ένα κυκλικό τρόπο. Βέβαια, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο το μάτι κινείται μέσα σε μια φωτογραφία, όπως η χρήση κατευθυντήριας γραμμής, υφής, χρώματος, επιλεκτικής εστίασης και αρνητικού χώρου. Αλλά το σχήμα του πλαισίου είναι ο σημαντικότερος παράγοντας.
Λήψη με αναλογία 3:2
 |
| 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
και το ίδιο θέμα σε αναλογία 1:1
 |
| 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
Χώρος
Ως 'αρνητικός χώρος' είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει σε μια εικόνα, τον κενό χώρο γύρω από το θέμα. Η σύνθεση συχνά βελτιώνεται, αποφεύγοντας αυτό το μειονέκτημα, με μια κοντινή λήψη του θέματος. Αλλά μερικές φορές, μπορεί να δημιουργηθεί ατμόσφαιρα ή να τονιστεί το σχήμα του θέματος συμπεριλαμβάνοντας τον αρνητικό χώρο γύρω του. Στο ορθογώνιο πλαίσιο, αυτό μπορεί να είναι δύσκολο να γίνει, καθώς έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλου κενού χώρου. Αλλά μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικό στο τετράγωνο φορμά.
Ποιά από τις δυο λήψεις είναι καλύτερη; Δεν υπάρχει σωστή απάντηση - είναι κάτι εντελώς υποκειμενικό. Αλλά είναι πράγματι ενδιαφέρον πώς αλλάζει η δυναμική της εικόνας με μία μόνο περικοπή.
Λήψη με αναλογία 3:2
 |
| 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
και το ίδιο θέμα σε αναλογία 1:1
 |
| 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
Σχήμα
Στην παρακάτω εικόνα μπορούν να ανιχνευθούν πολλά σχήματα. Υπάρχουν κύκλοι, τετράγωνα, ορθογώνια και τρίγωνα μέσα σε αυτή. Το τετράγωνο σχήμα προσφέρεται γι' αυτό το στυλ σύνθεσης. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει επειδή το τετράγωνο είναι τόσο ισχυρό από μόνο του, που δίνει έμφαση σε άλλα σχήματα που περιέχονται μέσα του. Με αυτό συνδέονται και οι ιδέες της ισορροπίας και της απλότητας. Η απλοποίηση της σύνθεσης δίνει έμφαση στο σχήμα, όπως και η τοποθέτηση σχημάτων μέσα σε ένα τετράγωνο πλαίσιο.
 |
| 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
Απλοποίηση
Το τετράγωνο φορμά προσφέρεται για μια λιτή προσέγγιση. Υπάρχει λιγότερος χώρος μέσα στο τετράγωνο από το ορθογώνιο, επομένως η απλοποίηση της σύνθεσης καθίσταται αναγκαία.
Η δημιουργία μιας απλής σύνθεσης είναι συχνά πολύ πιο δύσκολη από ό, τι φαίνεται. Αλλά είναι μια πολύ χρήσιμη άσκηση. Προκειμένου οι φωτογραφίες να έχουν αντίκτυπο, πρέπει να εξαλειφθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι περισπασμοί. Η προσοχή πρέπει να εστιάζεται στο θέμα. Εάν υπάρχουν άλλα στοιχεία μέσα στο πλαίσιο που τραβούν το μάτι του θεατή μακριά από το θέμα, αυτό μπορεί να μειώσει τη δυναμική της εικόνας.
 |
| 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
Κάποιος βέβαια, εκμεταλλευόμενος την ευελιξία της ψηφιακής τεχνολογίας, θα μπορούσε να τροποποιήσει μια εικόνα 16:9, 4:3 ή 3:02 σε τετράγωνο σχήμα -το γνωστό κροπάρισμα- αλλά αυτή η λύση δεν είναι ίδιας βαρύτητας με την εμπειρία του να συνθέτετε σε ένα τετράγωνο κάδρο απευθείας μέσα από τη φωτογραφική μηχανή. Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως τα τετράγωνα αρχεία εικόνας είναι μικρότερα, αλλά η ανάλυση εικονοστοιχείων ανά ίντσα 'pixels per inch' είναι η ίδια, ακόμη και αν το μέγεθος της καταγραφόμενης εικόνας είναι μικρότερο. Για παράδειγμα, μηχανή γνωστής εταιρείας είναι ικανή να παράγει εικόνες 4608×3456-pixel (16 megapixels), αλλά όταν φωτογραφίσετε με 1:1, οι διαστάσεις αλλάζουν σε 3456×3456 (12 megapixels).
Επειδή οι τετράγωνες εικόνες αγνοούν τις γωνίες του αισθητήρα, περιοχές όπου η απόδοση του φακού είναι σχεδόν πάντα η χειρότερη, οι λήψεις 1:1 είναι γενικά ευκρινέστερες. Και χρησιμοποιώντας μόνο την ιδανική θέση (sweet spot) στο κέντρο του φακού, το βινιετάρισμα είναι ανύπαρκτο. Αυτό το απροσδόκητο όφελος καθιστά πιο πρακτική τη χρήση πολωτικών και άλλων φίλτρων, που θα μπορούσαν διαφορετικά να σκουρύνουν τις γωνίες του πλαισίου.
Δοκιμάστε να τραβήξετε σε τετράγωνο φορμά. Πρόκειται για έναν εντελώς νέο τρόπο για να εξετάσετε το μικρό τετράπλευρο κομμάτι του κόσμου σας. (Κ. Λ.)
Δείτε επίσης:
επιμέλεια-εικόνες-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
