ένας κατάλογος έργων... έργο τέχνης

5' διάβασμα

η συλλογή Γ. Α. Ευμορφόπουλου

Σ' αυτό το άρθρο θα αναφερθώ σε μία φωτογραφική κατεύθυνση που αφορά την αντιγραφή έργων τέχνης, ένα πεδίο που από πολλούς θεωρείται ότι κινείται στην περιφέρεια του φωτογραφικού γίγνεσθαι -εντελώς λανθασμένα- γιατί είναι μια πρακτική που απαιτεί πειθαρχία και άρτια τεχνική κατάρτιση. Ίσως αυτή η απαρέγκλιτη ακολουθία τεχνικών διαδικασιών και η ανεπίτρεπτη παρέκκλιση από αυστηρούς κανόνες σύνθεσης και αισθητικής, να καθιστά αυτή την πρακτική λιγότερο καλλιτεχνική και δημιουργική στη συλλογική συνείδηση των φωτογράφων.

Αναφέρομαι στους φωτογράφους του στούντιο 'Thomas Fall', ο οποίοι - στις αρχές του 20ου αιώνα- κατέγραψαν και συμμετείχαν στην επιμέλεια της έκδοσης του καταλόγου, με κεραμικά έργα τέχνης, του Έλληνα συλλέκτη Γιώργου Αριστείδη Ευμoρφόπουλου.

Πρόκειται για ένα μεγάλο έργο που οι διάφορες ιδιαιτερότητες των αντικειμένων - απεικόνιση όγκων, μοτίβων επιφανειών, διάφορων διακοσμητικών στοιχείων καθώς και η ανάδειξη σχεδίων και αποχρώσεων- αποδόθηκαν άψογα, δημιουργώντας αυτή την πλήρη έκδοση που απαρτίζεται από 11 υπερμεγέθεις τόμους, εξόχως συλλεκτική, και η οποία φτάνει να πωλείται σε δημοπρασίες έως και 30.000 λίρες Αγγλίας.

Ο κριτικός Ρέτζιναλντ Βιλένσκι το 1926 αναφέρεται στον πρώτο τόμο, χαρακτηρίζοντάς τον ως «όχι μόνο ένα αξιόλογο αρχείο αυτής της υπέροχης συλλογής, αλλά και ένα πρότυπο βιβλίο αναφοράς για τα κινέζικα κεραμικά για τα οποία ο δυτικός κόσμος ενδιαφέρεται και εκτιμάει όλο και πιο έντονα, αφού έπαψε να θεωρεί την τέχνη της Άπω Ανατολής ως απλά γραφικά «Κινέζικα» μπιχλιμπίδια και έμαθε να βλέπει μέσα σ'αυτήν θαυμάσιες λύσεις πλαστικών προβλημάτων και υπέροχα επιτεύγματα σε κάθε μορφή τέχνης.»

Σήμερα το όνομα του Ευμoρφόπουλου είναι ελάχιστα γνωστό -σχετικά, αλλά στη διάρκεια της ζωής του, ήταν κάτι σαν θρυλική φιγούρα χάρη στην οξυδέρκειά του και την ικανότητά του να εκτιμά, ιδιαίτερα στον τομέα των κινεζικών αρχαιοτήτων.

Απίθανος συλλέκτης, ο οποίος μνημονεύεται για την ποιότητα της κινεζικής τέχνης που είχε αποκτήσει, ο Ευμορφόπουλος γεννήθηκε στο Λίβερπουλ το 1863 από Έλληνες γονείς. Εργαζόμενος πρώτα για το Χρηματιστήριο της Βαλτικής και στη συνέχεια στην εταιρεία Σκαραμανγκά, Μανούσση και Σια, προσχώρησε στην εμπορική εταιρεία Αδελφοί Ράλλη το 1902, όπου και παρέμεινε για το υπόλοιπο της επαγγελματικής του ζωής.

Γ. Ευμορφόπουλος

δωμάτιο από την οικία Ευμορφόπουλου στο Λονδίνο.

Πολύ πριν τις αρχές του 20ου αιώνα, ο Ευμoρφόπουλος είχε γίνει ένας παθιασμένος συλλέκτης κεραμικής τέχνης, αν και αρχικά τα ενδιαφέροντά του ήταν πλατιά. Όπως έγραψε σε μια εισαγωγή σε έναν κατάλογο της συλλογής κεραμικών του που δημοσιεύθηκε το 1925, «Ήταν το 1891 που για πρώτη φορά άρχισα να ενδιαφέρομαι για την κεραμική ως συλλέκτης [...] Ξεκίνησα συλλέγοντας Αγγλικές και Ευρωπαϊκές πορσελάνες. Σε αυτά προστέθηκαν μερικά κομμάτια από την Άπω Ανατολή, και καθώς αυτά αυξήθηκαν σε αριθμό, έγινε σύντομα σαφές ότι οι Ευρωπαϊκές έπρεπε να 'φύγουν'». Προς το τέλος του 19ου αιώνα, σημείωνε, η ασιατική πορσελάνη σήμαινε ακόμα, συνήθως, τη μπλε και λευκή των περιόδων Τσινγκ και Μινγκ που εξάγετο στην Ευρώπη από το 16ο αιώνα. Από το 1906 και μετά, με τη βοήθεια εμπορικών επαφών που έγιναν μέσα από την εργασία του, ο Ευμoρφόπουλος άρχισε να αναζητά προγενέστερα έργα, ιδιαίτερα αυτά της περιόδου Τανγκ (7ος-10ος αιώνας).

Στα κεραμικά προστέθηκαν χάλκινα, νεφρίτες, γλυπτά, ζωγραφική, μεταλλουργήματα, λάκα και γυαλί - όχι μόνο από την Κίνα αλλά και από την Κορέα και την Εγγύς Ανατολή. Τελικά κατείχε τόσα πολλά που έπρεπε να προστεθεί μια διώροφη επέκταση στο πίσω μέρος του σπιτιού του στο Τσέλσι του Λονδίνου, η οποία ήταν ανοιχτή στο κοινό τις Κυριακές. Το 1921 συνίδρυσε, και έγινε ο πρώτος πρόεδρος της Oriental Ceramic Society. Αλλά καθώς μια τέτοια ενασχόληση καθορίζεται πάντοτε από οικονομικές συνθήκες, μετά τη συντριβή της Wall Street του 1929, ο Ευμορφόπουλος βρέθηκε σε οικονομική δυσχέρεια. Αυτό είχε σαν συνέπεια να πουλήσει ένα μεγάλο μέρος της συλλογής του στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Βικτώριας και Αλβέρτου, σε εξαιρετικά μειωμένη τιμή. Ένα άλλο κομμάτι δωρήθηκε στο μουσείο Μπενάκη και αποτελεί -κατά το μεγαλύτερο μέρος- τη μόνιμη συλλογή του Κινεζικής τέχνης.