9' διάβασμα
Πριν από πολλά, πολλά χρόνια -χίλια και πλέον, σε έναν κόσμο μακρινό και αφάνταστα διαφορετικό από τον δικό μας (αν θυμίζει κάτι από τον ‘Πόλεμο των Άστρων’, αυτό ακριβώς τον σκοπό είχε), μια κυρία επί των τιμών στην αυτοκρατορική αυλή της Ιαπωνίας την περίοδο Χεϊάν, η Σέι Σόναγκον, βρέθηκε κάτοχος μιας -πολύτιμης για την εποχή- δέσμης χαρτιού. Άρχισε λοιπόν να γράφει σκέψεις και εντυπώσεις και να καταγράφει τα συμβαίνοντα στην αυλή της Αυτού Μεγαλειότητας, τα οποία συνέθεσαν το εξαιρετικό έργο που αργότερα ονομάστηκε 'Μακούρα νο σόσι' (Makura no sōshi), γνωστό σε εμάς σαν 'Το βιβλίο του μαξιλαριού'.
Αυτή η διατύπωση 'του μαξιλαριού' πρέπει να εκληφθεί ως κυριολεξία. Ανήκοντας στο λογοτεχνικό είδος ζουιχίτσου (Zuihitsu), δηλαδή "προσωπικά γραπτά", παραπέμπει σε φυλασσόμενο μα πάντα εύκαιρο σημειωματάριο, για την αποτύπωση προσωπικών σκέψεων και παρατηρήσεων, ένα -ούτως ειπείν- vade mecum. Αναφέρεται δε σε ένα έθιμο κοινό ανάμεσα στους αυλικούς, να φυλάνε σημειώσεις ή κάποιο ημερολόγιο σε ενός είδους ξύλινου μαξιλαριού που διέθετε συρτάρι.
ξύλινο μαξιλάρι (makura) με συρτάρι 
δυο γυναίκες που κοιμούνται στο ‘ξύλινο μαξιλάρι’. Ιαπωνία
Απόσπασμα από την παρουσίαση του βιβλίου που έγινε από τον Ευγένιο Αρανίτση, στην Ελευθεροτυπία το 1994.
Στοιχείο: Ο αέρας. Λεπτά αρώματα είναι διάχυτα στους κήπους, στις κρεβατοκάμαρες, στις αλέες· το τραγούδι του γρύλου μέσα σ' ένα κλουβί· νύχτες διάφανου μισόφωτου, σαν εκείνες του Λι Τάι Πο, με ποιήματα κρεμασμένα στα κλαδιά της κερασιάς. Ολη η παλιά γιαπωνέζικη λογοτεχνία είναι μια λογοτεχνία του αέρα, των ψιθύρων της αύρας, μια ποίηση της αιολικής άρπας.
Πρόσχημα: Δεν είναι εύκολο να πει κανείς αν η πρόθεση της Σοναγκόν είναι συνάμα μια ιδαίτερη ανάγκη ή μια αναμενόμενη ευθυγράμμιση προς την παράδοση. Εδώ καταγράφονται, σε μορφή άτακτων σημειώσεων, δίχως ημερολογιακές ενδείξεις, δίχως κάποια ορατή δομή, μόνο καθ' υπόδειξη του τυχαίου, οι σκηνές μιας μυθικής ζωής, την οποία η Γιαπωνέζα συγγραφεύς καλείται (όπως κάθε Γιαπωνέζος) να ατενίσει νηφάλια, και συνάμα εκστατικά, δίχως να την εσωτερικοποιήσει. (Στη Δύση θα τ' ονομάζαμε, πράγματι, "τυχαίο"· όμως εδώ, αυτό το ρεύμα των πανέμορφων εικόνων μπροστά από τη συνείδηση που τις καταγράφει, είναι ακριβώς η ενότητα του αισθητού κόσμου!). Το μάτι του Ιάπωνα, για να θυμηθώ την αξεπέραστη παρομοίωση του Μπαρτ, είναι μια κάμερα που φωτογραφίζει δίχως φιλμ: ό,τι βλέπει, ό,τι θυμάται, ό,τι θαυμάζει η Σοναγκόν, είναι η παροδική, αθώα, επιφανειακή, εύθραυστη λεπτότητα του αθρόου συμβάντος, των σκηνών της ζωής στα ανάκτορα, του ψιθύρου των συμπτώσεων: ρευστές υδατογραφίες των κήπων και του κλίματος, "επιπόλαιες", αλλά σαγηνευτικές "ψυχολογικές" αποφάνσεις, κατάλογοι φίνων και απωθητικών πραγμάτων, κατάλογοι κάθε είδους, απαριθμήσεις αντικειμένων, φαγητών, ρούχων, συμπεριφορών, γεγονότων, ζωντανών πλασμάτων, φανταστικών παρουσιών ενός ομιχλώδους πρωινού.
Σέι Σόναγγον
Ανησυχητικά πράγματα: Αγκαθωτό βελανίδι. Μια τριχωτή γλυκοπατάτα που έχει ψηθεί. Το φραγκόσυκο. Νεροκάστανα.*(1) Το θέαμα ενός άνδρα με πολλά μαλλιά, που τα στεγνώνει μετά το πλύσιμο.
Συγκινητικά πράγματα:Ένα παιδί που είναι γεμάτο γονική ευσέβεια. Η κραυγή ενός ελαφιού. Παραποτάμια μπαμπού που ταλαντεύονται στο αεράκι το βράδυ. Ένα ορεινό χωριό στο χιόνι. Ένα ερειπωμένο σπίτι κατάφυτο με αγριόχορτα, ο κήπος γεμάτος με φασκόμηλο και άλλα βότανα. Το φεγγάρι λάμπει τόσο έντονα σε όλο το τοπίο που δεν υπάρχει ούτε μια σκοτεινή γωνία. και ο άνεμος φυσάει απαλά.
Πράγματα που φαίνονται φρέσκα και καθαρά: Πήλινα κύπελλα. *(2) Καινούργια λαμπερά μεταλλικά μπολ. Σπάρτα που χρησιμοποιούνται για να κατασκευάζονται ψάθινα χαλάκια. Η διαφάνεια του φωτός στο νερό καθώς το ρίχνεις σε κάτι.
Πράγματα που φαίνονται συνηθισμένα αλλά γίνονται εξαιρετικά όταν γράφονται*(3): Φράουλες. Το φυτό δροσόφυλλο. Το φραγκόσυκο. Αράχνες. Κάστανα. Διδάκτορες κλασικής φιλολογίας. Μεταπτυχιακοί φοιτητές. Η κουμαριά.
Κοινά πράγματα που ξαφνικά ακούγονται ιδιαίτερα: Ο ήχος των αμαξών την πρώτη ημέρα του πρώτου μήνα του έτους. Το τραγούδι των πουλιών εκείνη τη μέρα. Ο ήχος ενός βήχα—και επίσης, περιττό να το αναφέρω, ενός μουσικού οργάνου—την αυγή.
Πράγματα που είναι μακριά κι όμως κοντά: Παράδεισος. Η πορεία του σκάφους.*(4)
Σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Πράγματα που πέφτουν: Χιόνι. Χαλάζι. Το χιονόνερο είναι δυσάρεστο, αλλά είναι υπέροχο όταν πέφτει αναμεμειγμένο με λευκές νιφάδες χιονιού.
Το χιόνι είναι υπέροχο σε μια στέγη από κυπαρισσόξυλο, ιδιαίτερα όταν είναι ακριβώς στο σημείο της τήξης. Είναι επίσης ευχάριστο όταν ακριβώς λίγο έχει πέσει, και βρίσκεται φωλιασμένο σε όλες τις ενώσεις μεταξύ των κεραμιδιών, τονίζοντας τις υπέροχες μαύρες καμπύλες τους.
Για τις φθινοπωρινές βροχές και το χαλάζι, μια στέγη από πλάκες είναι καλύτερη. Ο παγετός είναι επίσης καλός σε βότσαλα, και σε κήπους.
Πράγματα που απλά συνεχίζουν να περνούν: Μια βάρκα με ανοιγμένο το πανί της. Η ηλικία των ανθρώπων. Άνοιξη. Καλοκαίρι. Φθινόπωρο. Χειμώνας.
Πράγματα που φαίνονται χειρότερα στο φως της φωτιάς: Μετάξι στο χρώμα της βιολέτας. Τα άνθη της γλυσίνας. Όλα αυτά τα χρώματα φαίνονται χειρότερα στο φως της φωτιάς. Το χρώμα σκάρλετ φαίνεται άσχημο στο φεγγαρόφωτο.
Πράγματα που χάνουν με το να είναι ζωγραφισμένα: Ροζ. Ο κάλαμος. Άνθη κερασιάς. Άνδρες και γυναίκες που περιγράφονται στις ιστορίες ως υπέροχοι.
Πράγματα που κερδίζουν με το να ζωγραφιστούν: Πεύκα. Φθινοπωρινά πεδία. Ορεινά χωριά. Ορεινά μονοπάτια.
Πράγματα που σε κάνουν να αισθάνεσαι νοσταλγικά: Ένα αποξηραμένο κλαδάκι τζίντζερ. Πράγματα που χρησιμοποιούν τα παιδιά παίζοντας με τις κούκλες. Βρίσκοντας ένα σχισμένο κομμάτι υφάσματος στο χρώμα της λεβάντας ή του σταφυλιού τσαλακωμένο ανάμεσα στις σελίδες ενός βιβλίου. Μια βροχερή μέρα, όταν ο χρόνος βαραίνει, ψάχνοντας για ένα παλιό γράμμα που σε άγγιξε βαθιά τη στιγμή που το έλαβες. Αναπολώντας το περασμένο καλοκαίρι.
Πράγματα που κανείς δεν παρατηρεί: Όλες οι δυσοίωνες ημέρες.
Η γήρανση των μητέρων των ανθρώπων
Πράγματα που δεν μπορούν να συγκριθούν: Καλοκαίρι και χειμώνας. Νύχτα και μέρα. Βροχερές και ηλιόλουστες μέρες. Γέλια και θυμός. Γηρατειά και νιάτα. Λευκό και μαύρο. Άτομα που αγαπάς και αυτούς που μισείς. Ο άνθρωπος που αγαπάς και ο ίδιος άνθρωπος όταν έχεις χάσει κάθε συναίσθημα γι' αυτόν φαίνεται σαν δύο εντελώς διαφορετικοί άτομα. Φωτιά και νερό. Χοντροί άνθρωποι και αδύνατοι άνθρωποι. Άνθρωποι με μακριά μαλλιά και με κοντά μαλλιά.
Η θορυβώδης αναταραχή όταν τα κοράκια που κουρνιάζουν μαζί ενοχλούνται, ξαφνικά, από κάτι κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ο τρόπος που πέφτουν από τις κούρνιες τους, και φτερουγίζουν αδέξια από κλαδί σε κλαδί, κράζοντας νυσταγμένα, τα κάνει να φαίνονται εντελώς διαφορετικά από τα κοράκια της ημέρας. (Κ. Λ.)
η μετάφραση και η προσαρμογή βασίστηκε στην αγγλική έκδοση
και έγινε από τον Κάππα Λάμδα
*(1)- φαγώσιμοι καρποί οι οποίοι είναι είτε χνουδωτοί είτε αγκαθωτοί
*(2)- σκεύη που πετιούνται μετά από κάθε χρήση
*(3)- Πολλά ονόματα ακόμη και για κοινά αντικείμενα γράφονται ή θα μπορούσαν να γραφτούν με κινέζικους χαρακτήρες που, όταν ερμηνευθούν κυριολεκτικά, συχνά παράγουνν παράξενες ή ακατανόητες έννοιες.
*(4)- Παράδεισος, από τη βουδιστική διδαχή πως ο Αμιντά Βούδας που καλωσορίζει κάποιον στο παράδεισο, είναι κοντά σε όσους τον καλούν.
Με ένα σκάφος κάποιος ταξιδεύει κατευθείαν και σχετικά γρήγορα προς τον προορισμό, τον οποίο κάνει απίστευτα κοντινό.
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
επιμέλεια-μετάφραση: Κάππα Λάμδα
© periopton
