6' διάβασμα
"Δεν έχει νόημα να επιστρέφω στο χθες, γιατί τότε ήμουν διαφορετικό άτομο"
(από την 'Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων')
με αφορμή την ανεύρεση ενός εκτεθειμένου φωτογραφικού φιλμ, αλλά λησμονημένου (και ανεμφάνιστου) για 50 -περίπου- χρόνια
 |
| © Κ. Λ. 1964-1966 (ημερομηνία κατ' εκτίμηση) |
«Επειδή δεν ξέρουμε πότε θα πεθάνουμε, βλέπουμε τη ζωή σαν ανεξάντλητο πηγάδι. Κι όμως, όλα συμβαίνουν μόνο ορισμένες φορές κι αυτές είναι ελάχιστες. Πόσες φορές θα θυμάσαι ένα απόγευμα των παιδικών σου χρόνων, ένα απόγευμα που είναι τόσο βαθιά μέρος της ύπαρξής σου, ώστε δεν μπορείς να διανοηθείς τη ζωή σου χωρίς αυτό; Ίσως τέσσερις ή πέντε φορές. Ίσως, ούτε καν τόσες. Πόσες φορές θα δεις την πανσέληνο να ανατέλλει; Ίσως είκοσι. Κι όμως, όλα φαίνονται απεριόριστα…».
Πολ Μπόουλς 'Ο προστάτης ουρανός'
Πέρα από το εσχατολογικό ερώτημα του Μπόουλς, έχουμε εδώ και την ύπαρξη ενός ταυτολογικού οράματος της μέτρησης και της έννοιας του χρόνου. Για πόσο διάστημα προϋπάρχει ο χρόνος και πώς μπορούμε να απεικονίσουμε το πέρασμά του; Μια μνήμη είναι η νοσταλγία των αναμνήσεών μας; Και αν ναι, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τη φωτογραφία ως μια "τεχνολογία μνήμης" -όπως υποστηρίζει ο Régis Debray, ίσως την πιο ισχυρή μεταφορά για τη μνήμη, μια εξελικτική, ούτως ειπείν, συντομογραφία;
Εν πάση περιπτώσει, η φωτογραφία έχει να κάνει τόσο με την οπτική τεκμηρίωση, όσο και με έναν τρόπο να θυμηθούμε. Είναι απόδειξη μιας χρονικής στιγμής. μια κοινή εμπειρία μεταξύ φωτογράφου και θέματος.
 |
| © Κ. Λ. 1964-1966 (ημερομηνία κατ' εκτίμηση) |
 |
| © Κ. Λ. 1964-1966 (ημερομηνία κατ' εκτίμηση) |
Για τον Πλάτωνα, η μνήμη ήταν μια «κέρινη πινακίδα», για τον Φρόιντ «ένα μυστικιστικό σημειωματάριο», για τον Άγιο Αυγουστίνο «μια αποθήκη». Ενώ η πειθαρχία του Φρόιντ ήταν σταθερά ριζωμένη στη γνωστική ψυχολογία, παρά ταύτα, ακόμη και αυτός παραδέχτηκε ότι υπήρχε κάτι λίγο «μυστικιστικό» σχετικά με τη διαδικασία, δεν υφίσταται χωρίς ένα συναισθηματικό πλαίσιο.
Αυτό το μυστικισμό στη διαδικασία είχε αναλύσει ο Φιλόστρατος ήδη από τον 2ο αιώνα π.Χ. ο οποίος αμφισβήτησε την αρνητική άποψη του Πλάτωνα στην αλληγορία του σπηλαίου*, γράφοντας ότι ακόμα και όταν μια εικόνα δημιουργείται μόνο από σκιά και φως, μην έχοντας χρώμα ή ουσία, μπορεί ακόμα και τότε να εκφράζει ομοιότητα, να κατέχει μορφή, νοημοσύνη και - αυτό είναι ενδιαφέρον - σεμνότητα και γενναιότητα. Συνέχισε κάνοντας το εντυπωσιακά μοντέρνο σχόλιο ότι «η μιμητική ικανότητα» απαιτείται όταν κοιτάζει κάποιος εικόνες και ότι λειτουργεί πάνω σε αυτή την ιδιότητα: ο θεατής ολοκληρώνει την εικόνα υπό το φως της προσωπικής γνώσης και της φαντασίας. Βέβαια η φαντασία μας δεν αναπαράγει την πραγματικότητα, αλλά ανακατασκευάζει κάθε φορά αυτό που γνωρίζει το μυαλό. Αυτό το έργο ανακατασκευής δεν είναι αντίγραφο του τι συμβαίνει "εκεί έξω", δεν είναι στην πραγματικότητα αντίγραφο. Η φαντασία είναι ένα αδιάκοπο έργο αντικατάστασης. είναι μια συνεχής ρύθμιση και προσαρμογή μεταξύ των δομημένων γνώσεών μας, από τη μία πλευρά - και όλων των νέων πραγμάτων που γνωρίζουμε, από την άλλη πλευρά.
 |
| © Κ. Λ. 1964-1966 (ημερομηνία κατ' εκτίμηση) |
Ωστόσο, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι η οπτική φαντασία είναι η πιο σημαντική. Αυτό επιτρέπει την ταχύτερη και ασυνείδητη μετάβαση από την εικόνα στην ιδέα. Είναι σίγουρο πως μπορώ να ανάξω την έννοια ενός κύκλου από το σχήμα του τροχού και ίσως υπερβαίνοντας, μετακινηθώ προς την αναπαράσταση της έννοιας του χρόνου ως κύκλου, ακόμη και με τη διαμεσολάβηση άλλης εικόνας.
Σε αυτή την περίπτωση, η εικόνα γίνεται όλο και περισσότερο διαφορετική από την αντίληψη, και όσο απομακρύνεται από αυτό που έχει βιωθεί, τόσο περισσότερο προσεγγίζει την έννοια του πράγματος. Λοιπόν, αυτές οι φωτογραφίες ανακαλούν τόσα πολλά, είναι οιονεί αχειροποίητες και εξαιρετικά πραγματικές, αναπαριστούν πτυχές ενός θρυμματισμένου, αλλοτινού, κόσμου και μετακινούνται -μέσω διαμεσολαβητικής διαδικασίας- προς ένα στοιχειοθετημένο φαντασιακά, συμβάν... είναι μια αιώνια στιγμή.
Σαν κατακλείδα παραθέτω αυτό που υποστήριζε ο Καρτιέ Μπρεσόν, πως η φωτογραφία δεν αφορά απλώς την παροχή μιας οπτικής, πραγματικής, δήλωσης - αφορά μια εμπειρία. Δεν υπάρχει τυπικός τρόπος προσέγγισης μιας ιστορίας. Πρέπει να προκαλέσουμε μια κατάσταση, μια αλήθεια(;). Αυτή είναι η ποίηση της πραγματικότητας της ζωής. (Κ. Λ.)
σημείωση: οι φωτογραφίες έχουν επεξεργαστεί ψηφιακά
* Η αλληγορία του σπηλαίου
Σε ένα σπήλαιο, κάτω από τη γη, βρίσκονται μερικοί άνθρωποι αλυσοδεμένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να δουν μόνο τον απέναντί τους τοίχο, χωρίς να μπορούν να κοιτάξουν πίσω, δεξιά και αριστερά. Πίσω τους ωστόσο βρίσκεται μια αναμμένη φωτιά. Έτσι οτιδήποτε διαδραματίζεται πίσω από την πλάτη τους, αυτό αναπαριστάνεται ως σκιά στον απέναντι τους τοίχο (σκιαγραφίες). Καθώς οι άνθρωποι αυτοί σε ολόκληρη τη ζωή τους τα μόνα πράγματα που έχουν δει είναι οι σκιές των πραγμάτων, έχουν την εντύπωση ότι τα απεικάσματα που βλέπουν πάνω στον τοίχο είναι αληθινά.
Η λέξη σκιαγραφία, «ζωγραφική με σκιά», επαναλαμβάνεται στα γραπτά του Πλάτωνα για να εκφράσει την ψευδαίσθηση, την οπτική και την πνευματικότητα.
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
επιμέλεια-κείμενο-εικόνες: Κάππα Λάμδα
© periopton
