7.5' διάβασμα
Με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από το θάνατό της
Θυμάμαι... Τι είναι η ανάμνηση; Είναι η εικόνα μιας παρελθοντικής στιγμής που συγκαλείται στο παρόν. Μια ανάμνηση είναι προ πάντων μια ιστορία που μας συνδέει, μας κρατάει, σταθερά στερεωμένους. Διότι όταν το αντικείμενο χάνεται ή η εικόνα ξεθωριάζει, η ανάμνηση είναι ό,τι επιλέγουμε να διατηρήσει τη σύνδεση.
 |
| πορτραίτο της Σάρας Μπερνάρ από τον Φελίξ Ναντάρ |
Διατηρώ λοιπόν έντονη την ανάμνηση της Σάρας Μπερνάρ. Εντάξει, όχι της ίδιας κυριολεκτικά, πώς θα μπορούσε άλλωστε αφού φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από το θάνατό της, αλλά εμμέσως, λόγω ενός δικού της ιδιόχειρου παραθέματος χαραγμένου επάνω στο τζάμι ενός παραθύρου.
"Τι είναι η ανάμνηση; Είναι η εικόνα μιας παρελθοντικής στιγμής που συγκαλείται στο παρόν."
Αναφέρομαι σε ένα από τα παράθυρα της μεγάλης σάλας -με τις εκπληκτικές οροφογραφίες- του μεγάρου Δαμαλά / Ζερβουδάκη επί της οδού Απόλλωνος στη συμβολή της με τη Χαρίτων -όπου και η είσοδός του , στην Ερμούπολη Σύρου. Στο συγκεκριμένο οίκημα -το οποίο είχε διαιρεθεί από τον τότε ιδιοκτήτη, κάποιον που είχε καφενείο στην παραλία και δυστυχώς μου διαφεύγει το όνομά του- διαμείναμε για μεγάλο διάστημα ως ενοικιαστές και μας αντιστοιχούσε το μέρος της αίθουσας που περιείχε το συγκεκριμένο παράθυρο. Αυτό ήταν το τελευταίο προς τη Χαρίτων και στο τζάμι του και μάλιστα σε ανορθόδοξο σημείο, υπήρχε η επίμαχη επιγραφή στην οποία διάβαζες:
“Souvent femme varie bien fous qui s’ y fie” [«Συχνά η γυναίκα αλλάζει τρομερά, ανάλογα με το ποιόν εμπιστεύεται»].
Λέγεται πως την είχε χαράξει η Σάρα με το διαμάντι του δακτυλιδιού της. Ήταν σχετικά δυσανάγνωστη, λόγω του αντικειμένου που χρησιμοποιήθηκε για γραφίδα και του ιδιαίτερου κυματισμού του ιδιόγραφου, και αυτό αφενός την κατέτασσε στους οπτικούς γρίφους, αφετέρου αποτελούσε ένα επιπλέον στοιχείο της εσωτερικής γοητείας του κτηρίου.
Το γνωμικό είχε, κατά προσέγγιση, αυτή τη μορφή:
Τώρα, στο εύλογο ερώτημα πώς βρέθηκε η Σάρα Μπερνάρ στην Ερμούπολη, να σημειώσουμε πως η χαρισματική ηθοποιός παντρεύτηκε το 1882 στο Λονδίνο τον κατά δώδεκα χρόνια νεότερό της Συριανό διπλωμάτη Αριστείδη ή Ζάκ Δαμαλά, γνωστό τόσο για «την απολλώνια ομορφιά του», σύμφωνα βέβαια με τα πρότυπα της εποχής, όσο και για τη -μοιραία- εξάρτησή του από τα οπιοειδή. Η συμβίωση που διήρκεσε λίγο, ήταν προβληματική και αρκούντως σκανδαλώδης. Σε κάποια επίσκεψή της λοιπόν στο πατρικό του, κατά τη διάρκεια του δεσμού τους, άφησε χαραγμένο το αποτύπωμά της.
Είναι όμως δυνατόν μια γυναίκα ιδιαιτέρως έξυπνη, να ήταν τόσο βαθιά αποπλανημένη και πιθανόν παγιδευμένη σε μια σχέση επιβλαβή για την εικόνα της, την οποία μάλιστα φρόντιζε να προβάλλει πάντα εξωραϊσμένη; Ή μήπως ήταν και αυτό ένα προωθητικό τέχνασμα από τη Γαλλίδα ηθοποιό που είχε, μεταξύ άλλων, υιοθετήσει ένα τσιτάχ, φλέρταρε με πρίγκιπες και έκανε πρόβες για τα σενάριά της μέσα σε ένα φέρετρο;
Το μόνο βέβαιο είναι πως με όλα αυτά, στην αλλαγή του αιώνα, συνέβαλε στην εφεύρεση του φαινομένου σελέμπριτι.
"στον κόσμο της τέχνης, ο χρόνος που αφιερώνεις
για να δημιουργήσεις φήμη γύρω από το όνομά σου
είναι σχεδόν εξίσου σημαντικός με τον χρόνο
που αφιερώνεις για την τέχνη σου"
Γιατί όλα αυτά συνέβησαν πριν ο Βίνσεντ βαν Γκογκ κόψει το αυτί του, η Φρίντα Κάλο διατηρήσει το μονόφρυδό της, η Μέριλιν Μονρόε αφήσει να σηκώσει ψηλά το φόρεμά της η θερμή ανάσα του υπογείου, ο Πρινς αρχίσει να φοράει μωβ ή η Κιμ Καρντάσιαν βγει στα κοινωνικά δίκτυα.
Βλέπετε, στον κόσμο της τέχνης, ο χρόνος που αφιερώνεις για να δημιουργήσεις φήμη γύρω από το όνομά σου είναι σχεδόν εξίσου σημαντικός με τον χρόνο που αφιερώνεις για την τέχνη σου.
Πριν από την εφεύρεση της "προσωπικής επωνυμίας" ή του "προωθητικού προϊόντος", η Μπερνάρ ήταν μια από τις πρώτες που υιοθέτησε τέτοιες ιδέες. Διακινούσε μια σειρά προϊόντων, όπως βεντάλιες με φτερά, κορσέδες, μπότες, μπισκότα και τσιγάρα, μερικά από τα οποία έφεραν το προσωπικό της μότο που είχε ορίσει η ίδια:"παρά ταύτα".
Ασχολήθηκε επίσης και με άλλα μέσα, όπως το γράψιμο, η γλυπτική, η ζωγραφική και η υποκριτική στον κινηματογράφο. Η ταινία της του 1912, "Οι έρωτες της βασίλισσας Ελισάβετ", ήταν τόσο επιτυχημένη που η κυκλοφορία της βοήθησε τον διανομέα της, τον Άντολφ Ζούκορ, να γίνει συνιδρυτής της Paramount.
 |
| η Μπερνάρ σαν Άμλετ © Library of Congress |
 |
| Η Μπερνάρ σαν Κλεοπάτρα © Harvard University |
Κατά τη διάρκεια της θητείας της στη σκηνή, έπαιξε τουλάχιστον 70 ρόλους σε πάνω από 100 θεατρικά έργα. Η Μπερνάρ ήταν διάσημη για την ερμηνεία της ως Άμλετ και αργότερα ως Κλεοπάτρα. Στο πρόγραμμα της θεατρικής περιοδείας της το 1912-1913, ο Μαρκ Τουέιν έγραψε: "Υπάρχουν πέντε είδη ηθοποιών: κακές ηθοποιοί, μέτριες ηθοποιοί, καλές ηθοποιοί, σπουδαίες ηθοποιοί και η Σάρα Μπερνάρ". Ο Βίκτωρ Ουγκώ, που σήμερα θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Γάλλους συγγραφείς, φέρεται να έπεσε στα γόνατα και να φίλησε το χέρι της ηθοποιού μετά την ερμηνεία της στο θεατρικό του έργο 'Ρουί Μπλας'.
 |
| σαν Ντόνα Μαρία στο 'Ruy Blas' φωτογραφία του Achille Melandri |
Ενώ βρισκόταν στη Ρωσία, ο Τσάρος Αλέξανδρος Γ' παρέκαμψε το πρωτόκολλο για να υποκλιθεί μπροστά στην Μπερνάρ. Αλλά παρ' όλο το υποκριτικό της ταλέντο, αυτό που πραγματικά την διαφοροποιούσε ήταν η συνειδητοποίησή της ότι η εκκεντρική της προσωπικότητα θα ήταν το πιο αποδοτικό σημείο πώλησής της.
Εκτός σκηνής, επιμελήθηκε σκόπιμα της δημιουργίας μιας αύρας εκκεντρικότητας, ποζάροντας συχνά για φωτογραφίες, μερικές φορές στο φέρετρο όπου κοιμόταν και μια φορά στην πλάτη μιας νεκρής φάλαινας, εξασφαλίζοντας την εξάπλωση της εικόνας της. Στα κατοικίδιά της περιλαμβάνονταν, εκτός του τσιτάχ, ένας παπαγάλος, ένα λυκόσκυλο, ένας αλιγάτορας και έξι χαμαιλέοντες. Να θυμίσω εδώ πως ο Νταλί, μέγας δημιουργός και επιμελητής της εκκεντρικής περσόνας του, κυκλοφορούσε με το κατοικίδιό του που ήταν... ένας μυρμηγκοφάγος.
 |
| στο φέρετρο που χρησιμοποιούσε εν ζωή* (δώρο του μεγάλου θαυμαστή της Ουγκώ) φωτογραφία του Achille Melandri © Ville de Paris/Bibliothèque Marguerite Durand |
Σαν κατακλείδα παραθέτω τα λόγια μιας ειδικής πάνω στο θέμα: "προσπαθούμε να βρούμε το σημερινό αντίστοιχο, αλλά δεν υπάρχει. Θα έπρεπε να συνδυαστεί η ομορφιά της Κατρίν Ντενέβ, μαζί με τη Μαντόνα και τη Λέιντι Γκάγκα για τις προκλητικές πλευρές τους - ίσως και λίγη Κιμ Καρντάσιαν, για το ταλέντο της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης - αλλά ακόμα και τότε δεν είναι εντελώς ισάξιο". (Κ. Λ.)
* κατόπιν επισήμανσης
της φίλης του periopton Μ. Μάχου
επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση του παρόντος
(ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
