8' διάβασμα
ένα κείμενο του Κάππα Λάμδα που δημοσιεύθηκε στο μονοθεματικό τεύχος (Νο 30 ) του περιοδικού ΦΩΤΟγράφος, με τον γενικό τίτλο ‘Φωτογραφικά βιβλία που αγαπήσαμε’
 |
| το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης -1972 |
"Η εμπλοκή μου με τη φωτογραφία άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του '60. Αφορμή στάθηκε η απόκτηση μιας φωτογραφικής μηχανής -περισσότερο παιχνίδι, που κρεμόταν από το πλαστικό λουράκι της μαζί με άλλα μπιχλιμπίδια σε ένα ψιλικατζίδικο. Το φανταχτερό κουτί που τη συνόδευε υποσχόταν περισσότερα από όσα η ίδια αλλά και ο αδαής αγοραστής της ήταν σε θέση να καταφέρουν. Φωτογραφίες δεν τράβηξα πολλές, τα αποτελέσματα ήταν ασαφή έως αποκαρδιωτικά, τα φιλμ ακριβά..."
Πέρα όμως από την απογοήτευση, με συνέπαιρνε ανεξήγητα το ταξίδι του βλέμματος μέσα από το σκοτεινό τούνελ του σκόπευτρου, που κατέληγε σε ένα απομονωμένο κομμάτι της πραγματικότητας. Πολύ αργότερα συνειδητοποίησα πως τα ψήγματα της πραγματικότητας στη φωτογραφία λειτουργούν ως δείκτες για άλλα πράγματα, ευρύτερα και βαθύτερα. Ο θεατής καθίσταται δρων πρόσωπο σε μία επεξεργασία μνήμης, ανασυστήνοντας το πριν και το μετά, αναδιοργανώνοντας μια πραγματικότητα πέρα από τη σιωπή του χρόνου και την απουσία δεδομένων. Αποκτά έτσι πλήρη κατανόηση των ελλειμάτων μνήμης και υποκαθιστά αυτά τα σκοτεινά πεδία, αυτή την άλω σκότους που περιβάλλει το φωτογραφημένο, δημιουργώντας έτσι ένα γραμμικό συνεχές αφήγησης.
Αυτή η αποσπασματικότητα έχει μεταφερθεί έξοχα σε μια επιστολή του Ρίλκε προς τη γυναίκα του: «Είναι απερίγραπτο! Τίποτε άλλο· μονάχα θραύσματα τοποθετημένα στη σειρά. Κομμάτια μεγάλα σαν το χέρι μου, και μεγαλύτερα... μα μόνο κομμάτια, τίποτε ολόκληρο (...) Ωστόσο, όσο τα κοιτάζεις, τόσο βαθύτερα νιώθεις ότι τα πάντα θα ήταν λιγότερο συνδεδεμένα, αν τα σώματα των αγαλμάτων δεν ήταν διαμελισμένα, μα ολόκληρα. Καθένα απ’ αυτά τα θραύσματα διαθέτει μια τόσο εξέχουσα, συναρπαστική ενότητα, τόσο δυνατή αφ’ εαυτή, ώστε ξεχνάς πως είναι μέλη μονάχα, και συχνά μέλη διαφορετικών σωμάτων. Ξαφνικά αισθάνεσαι ότι δουλειά του καλλιτέχνη είναι να δημιουργήσει νέες σχέσεις ανάμεσα σ’ αυτά τα θραύσματα, νέες, σημαντικότερες, πιο σύννομες ενότητες, πιο αιώνιες...». (μτφρ. Κ. Λ.)
Όσον αφορά δε το πεδίο εμπειρίας και τεχνογνωσίας ας μη το συζητήσουμε καλύτερα· έπλεες σε αχαρτογράφητα νερά άγνοιας και αφέλειας λόγω έλλειψης ενημέρωσης... hic sunt dracones.
Ο καιρός πέρασε, η περιορισμένων δυνατοτήτων πλαστική κάμερα είχε προ πολλού αντικατασταθεί από άλλες που βρίσκονταν στην αιχμή της τεχνολογίας, το ταξίδι είχε ξεκινήσει και μαζί η διαπίστωση πως οι τόποι πέραν του ωκεανού δεν κρύβουν δράκους, αντίθετα διαθέτουν ένα χαρισματικό δυναμικό του μεγέθους π.χ. των Στάιχεν και Στίγκλιτζ, οι οποίοι διαφοροποιούν την έως τότε φωτογραφική συνθήκη· μια ούτως ειπείν παρέκκλιση από τις τότε επικρατούσες νόρμες, ανοίγοντας τον δρόμο για μια νέα θεώρηση. Πριν από αυτούς η φωτογραφία ήταν ένα μέσο τεκμηρίωσης και καταγραφής, και αυτό που έφεραν ήταν το μυστηριώδες, το διφορούμενο, το όχι ακριβώς υπαρκτό.
Στον αντίποδα αυτής της αναμορφωτικής φωτογραφίας, μέσα δεκαετίας ‘70, εκδίδεται μια ενότητα τεκμηριωτικής φωτογραφίας από ένα όνομα που ακούγεται «δικό» μας. Με έναν αποκαλυπτικό, για την πραγμάτευσή του θέματος, τίτλο στη μονογραφία του: Constantine Manos Α Greek Portfolio.
 |
| Κωνσταντίνος Μάνος φωτογραφία © Κ. Λαγός |
Μια διαδρομή που φαινομενικά μπορεί να την ακολουθήσει ο καθένας, με την προσέγγιση όμως του Κωνσταντίνου Μάνου εμφανίζεται σε όλη της τη μοναδικότητα. Ενώ όλα τα τοπία έχουν, σύμφωνα με τα λόγια του ιστορικού τέχνης Γουίλιαμ Μίτσελ, μια «αξιοσημείωτη ικανότητα» να «ανοίγουν ψεύτικα βάθη, επιλεκτικές αναμνήσεις και ιδιοτελείς μύθους», λίγοι τόποι είναι τόσο έντονα φορτισμένοι όσο αυτοί που περιέχονται στο Α Greek Portfolio. Το έργο του ήρθε καταπάνω μου έμφορτο με τα φαντάσματα των πλοίων με τους μετανάστες, της ανέχειας, των ματαιωμένων προσδοκιών, του νόστου, της αρνηθείσας δικαιοσύνης - μια ελληνική περιπέτεια χωρίς τέλος... και μπανγκ! Μετωπική!
Στον Μάνο μπορούσα να δω τη δύναμη της ατομικής φωνής, της εργασίας με τα διαθέσιμα εργαλεία και υλικά για να οραματιστεί κανείς έναν ολόκληρο κόσμο με το δικό του στυλ. Το αποτύπωμά του είναι τόσο διακριτό όσο οποιουδήποτε μεγάλου καλλιτέχνη. Η αφήγησή του είναι μεν μια ελεγεία στην τότε καθημερινότητα, αλλά το έργο είναι ουσιαστικό όσο και υπερβατικό. Εδώ η κανονικότητα και η παραδοξότητα αντιστρέφουν τους ρόλους τους, ρίχνοντας φως στην καθημερινή ζωή, προσφέροντας της μια νέα διάσταση. Η σκηνοθεσία της καθημερινής ζωής έχει μια οικεία ποιητικότητα, πασπαλισμένη με άλγος και με έναν αέρα παρελθούσας καταστροφής, εξόχως και ντελικάτα παράφωνη.
 |
| Μουσικοί, δεκαετία 1960 © Constantine Manos |
Οι ζωντανές εικόνες του φέρνουν στο προσκήνιο τις παρατηρήσεις ενός ημερολογιογράφου που είναι λίγο συγκλονισμένος από την πορεία των πραγμάτων, γεγονός που τον κάνει τόσο οικείο που μοιάζει με φίλο από καιρό. Μεταξύ του παστοράλε - ανάγλυφα γεύματα, λησμονημένες καθημερινές ενασχολήσεις, ανώνυμα παραμελημένα αντικείμενα σαν απομεινάρια βυθισμένων πολιτισμών, και της τάξης - γεωμετρικά σχήματα, ευκρίνεια του κάδρου που προσπαθεί να αποκαταστήσει την ισορροπία, οι εικόνες αυτές αντανακλούν όχι τόσο την προσδοκία για ένα ανέφικτο ιδανικό (την τέλεια αρμονία της καθημερινής ζωής) όσο την ήρεμη αποδοχή της ατέλειας του κόσμου. Η συμβολή των εικόνων του Μάνου είναι διττή· ένα παράθυρο - καθρέφτης της αγαπημένης μας (αέναα) αναζήτησης για μια σπουδαία κατάσταση ύπαρξης, αλλά και η αναπλήρωση της ανάγκης όταν χρειαζόμαστε ακόμη περισσότερο τέχνη που είναι παρηγορητική, καθησυχαστική, επιβεβαιωτική, τρυφερή.
"Ο άνθρωπος είναι ο μεγάλος παρών σε αυτές τις φωτογραφίες. Η παρουσία του μπορεί να ανιχνευθεί παντού, ακόμη και όταν ο ίδιος φαίνεται να έχει εγκαταλείψει το πεδίο, αφήνοντας μόνο τα ίχνη του, αδύναμα ή ανθεκτικά, όμορφα ή άγρια."
Όλες οι φωτογραφίες έχουν κάτι να πουν. Ορισμένες από αυτές εκθέτουν άμεσα τα γεγονότα, ενώ άλλες αφήνουν μικρά στοιχεία ώστε ο θεατής να τα συνθέσει όλα μαζί, για να αποφασίσει ποιο δρόμο θα πρέπει να ακολουθήσει η ιστορία.
 |
| Κάρπαθος. Όλυμπος 1966. "μετά το πανηγύρι" © Constantine Manos |
Κατά τη διαδικασία αποκρυπτογράφησης των υπονοούμενων, αρχίζει να πλέκει μια ιστορία, βλέποντας τις φωτογραφίες μέσα από το φακό της προσωπικής του ιστορίας. Το θέμα δεν είναι μόνο γεωγραφικό αλλά και υπαρξιακό. Ένα άτομο που περπατά σε ένα άδειο τοπίο, κατά κάποιον τρόπο, σημαίνει τη μοναξιά, το ανήκειν και την απώλειά του. Ίσως να είναι κομμάτια της μνήμης κάποιου που σιγά σιγά χάνεται στη λήθη.
Οι εικόνες του έχουν έναν αέρα μελαγχολίας γύρω τους. Ωστόσο, όταν κοιτάξεις προσεκτικά, συνειδητοποιείς ότι μεταφέρουν κάτι που κυλάει βαθύτερα από αυτό που φαίνεται. Tην πλήξη για παράδειγμα ή (και) αυτή τη μονότονη χαύνωση που εκθειάζει ο Πωλ Βερλαίν.
Πρέπει να πάρεις το χρόνο σου, να επιβραδύνεις, να κάνεις επιλογές. Η συσσώρευση αμελητέων ή παραμελημένων λεπτομερειών επίσης οξύνει την αντίληψή μου για τον κόσμο. Προσεκτικός λοιπόν, από τώρα και στο εξής, για το «τι συμβαίνει όταν δεν συμβαίνει τίποτα», όπως έγραψε ο Ζωρζ Περέκ (της ομάδας OuLiPo).
Κλείνοντας, αναφέρω αυτό που διάβασα κάπου πριν από καιρό, ότι οι φωτογραφίες του Κωνσταντίνου Μάνου δεν περιλαμβάνουν πολιτικό σχόλιο. Κατ’ αρχάς τίθεται εν αμφιβόλω αυτή η εκτίμηση γιατί η τέχνη απλούστατα εμπεριέχει πολιτική και κατά δεύτερον, παρά το γεγονός ότι ζούμε σε μια εποχή τέχνης ενδεδυμένης με πολιτικό μανδύα, δεν απαγορεύεται κάποιος να θεωρεί ότι είτε πρέπει να κάνεις τέχνη είτε να κάνεις πολιτική. Να κρίνει δηλαδή πως η πολιτική έκφραση καταστρέφει την τέχνη. Τα δυο από κοινού συνιστούν ένα αντιθετικό δίπολο. Απλά, δεν τα πάνε καλά μαζί. Αλλά αυτό είναι μια καθαρά προσωπική απόφαση και ρίσκο που πρέπει να πάρει ο καθένας μας.
Δείτε επίσης:
αποκλίνουσες... συγκλίνουσες
Η αλληλουχία των στατικών εικόνων
Το «ίχνος» της πραγµατικότητας
Γαλλικός Πικτοριαλισμός: Η αισθητική του τοπίου
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση του παρόντος
(ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton
