Ραμόν Μασάτς, ο Ισπανός ριζοσπάστης φωτογράφος

7.7' διάβασμα

 

Ραμόν Μασάτς

 

Ο Ραμόν Μασάτς γεννήθηκε το 1931 κοντά στη Βαρκελώνη και το ταξίδι του στη φωτογραφία ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1950, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας καριέρας που θα διαρκέσει αρκετές δεκαετίες και θα του εξασφαλίσει μια διακεκριμένη θέση μεταξύ των πιο σημαντικών φωτογράφων τεκμηριωτικής φωτογραφίας της Ισπανίας.

 

επίσκεψη του προέδρου Αϊζενχάουερ, Μαδρίτη, 1959

Υπήρχαν πολλοί καινοτόμοι Ισπανοί φωτογράφοι στη δεκαετία του '50 που όπως και ο Μασάτς ήταν εξαρτημένοι από την εποχή τους και φιλοδοξούσαν να ξεφύγουν από την κυρίαρχη μεταπολεμική τυπολατρία και που είχαν ως στόχο να αναδείξουν έναν νέο φωτογραφικό λόγο που σχετιζόταν με τα κινήματα της διεθνούς πρωτοπορίας. Υπό αυτή την έννοια, οι εικονογραφικές του πηγές οριοθετούνται από ένα παραδοσιακό πλαίσιο στο οποίο αφθονούν οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και οι αγρότες. Ωστόσο, κανένας από αυτούς δεν έμελλε να ξεπεράσει τον Ραμόν Μασάτς, ο οποίος με την ιδιαίτερη ματιά του εγκαινίασε μια ριζοσπαστική νεωτερικότητα, σηματοδοτώντας βαθιά την πορεία που θα ακολουθούσε η ισπανική φωτογραφική τέχνη, παρέχοντας μια γλαφυρή τεκμηρίωση της ζωής στην Ισπανία, εστιάζοντας στον αγροτικό κόσμο, την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο, καθώς και στο αστικό τοπίο και τις πολιτιστικές και θρησκευτικές πτυχές του, πάντα στο περιθώριο των συμμορφώσεων και των κοινωνικών επιταγών. Αποστασιοποιούμενος από την ανάγκη να εξυμνήσει ή να εξαγνίσει, ή από περιττά στολίδια, το δημιουργικό του φάσμα σχετίζεται με το ρεπορτάζ ως απόλυτη ενσάρκωση των αξιών της ανθρωπιστικής νεωτερικότητας.
Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα έτη 1953-1957, όταν ο νεαρός ερασιτέχνης από την Τερράσα άνοιγε το δρόμο του στον κόσμο της φωτογραφίας αναζητώντας μια προσωπική γλώσσα. Το 1953 ο Μασάτς ξεκίνησε την καριέρα του ως φωτορεπόρτερ, δουλεύοντας αρχικά στη Βαρκελώνη πριν μετακομίσει στη Μαδρίτη. Η μετεγκατάστασή του συνέπεσε με μια περίοδο διευρυμένου ανοίγματος στην Ισπανία, παρά το καταπιεστικό καθεστώς του Φράνκο. Το έργο του Μασάτς από αυτή την εποχή προσφέρει μια μοναδική προοπτική για τον αγώνα της Ισπανίας να επανασυνδεθεί με τον κόσμο, αποτυπώνοντας ανθρώπινες ιστορίες που διαφορετικά ήταν άγνωστες. Είναι σαφές ότι από τις πρώτες κιόλας απόπειρές του στη φωτογραφία, η πρακτική του Μασάτς δεν υπακούει σε κανένα συγκεκριμένο στυλ. Νηφάλιο αλλά ταυτόχρονα ειρωνικό, στεγνό και ρεαλιστικό, αλλά και ευφάνταστο και σαρκαστικό, το όραμά του είναι απόλυτα προσωπικό, εμποτισμένο από τη φύση με ένα εξαιρετικό διαισθητικό ένστικτο ανίχνευσης της "ανθρωπιάς της στιγμής". Για παράδειγμα μια από τις πιο εμβληματικές εικόνες του Μασάτς "Σεμινάριο, Μαδρίτη" από το 1960, δείχνει την ικανότητά του να βρίσκει το εξαιρετικό στο καθημερινό και αναδεικνύει το ενδιαφέρον του για την αναλογία και τη γεωμετρία. Αυτό αποτελεί ίσως και ένα επιχείρημα στον προβληματισμό που αμφισβητεί την υπάρχουσα ανάγκη να ενταχθεί και να καταταχθεί η φωτογραφική του πρακτική στα διεθνή αισθητικά κινήματα της εποχής (η Νέα Υποκειμενικότητα του Ότο Στάινερτ(*), το ντοκιμαντερίστικο όραμα που διαδόθηκε από την έκθεση "Η Οικογένεια του Ανθρώπου" στο MoMA το 1955 και οι διάφορες εκφάνσεις του ουμανιστικού ρεαλισμού στη Γαλλία και την Ιταλία). 

'Σεμινάριο' , Μαδρίτη, 1960

Αλμόντε, 1958

Καθολικός ξενώνας του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, 1965

μαθήματα Χριστιανισμού, Τολέδο, 1957

μοναχοί του ελέους, Γρανάδα, 1959

αγορά αγ. Αντωνίου, Βαρκελώνη, 1955

Είτε το θέλουμε, είτε όχι ο Ραμόν Μασάτς έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να μπει η ισπανική φωτογραφία στη σύγχρονη εποχή, καταλήγοντας να κάνει τη δική του εκδοχή από όλα αυτά: αντί να παρουσιάζει, του αρέσει να προτείνει. Στις πυκνές μη παραστατικές εικόνες των πρώτων χρόνων, τις οποίες ο ίδιος έχει χαρακτηρίσει επανειλημμένα ως ασκήσεις στα τεχνάσματα της σύνθεσης, η διαίσθησή του τον οδηγεί να κατασκευάσει τη δική του οπτική αρχιτεκτονική. Η ακρίβεια της σύνθεσης, ο διάλογος μεταξύ υλικού και σώματος, η ειδική επεξεργασία του φωτός και η βαθιά κατανόηση της μορφής που αποκαλύπτεται μέσα από μια διαδικασία ανάπτυξης των εκτυπώσεών του, όλα αυτά τα στοιχεία του επιτρέπουν να δημιουργεί απροσδόκητες αντιπαραθέσεις μέσα στα κάδρα του, μέσα από τις οποίες η ζωή στο δρόμο και οι χαρακτήρες που βρίσκονται εκεί αποκτούν νέα νοήματα. Ο Μασάτς παίζει με την κατεστημένη συμβολική αξία των θεμάτων του: κατακερματίζει, αλλοιώνει, αποδομεί και μετατοπίζει αυτά τα γνωρίσματα και με πολύ ειρωνικό χιούμορ ανατρέπει τα μεγάλα θέματα και τους συλλογικούς μύθους της εποχής στην οποία ζει.
 

Όταν ο Masats ξεκίνησε για πρώτη φορά την περιπέτεια της φωτογραφίας τη δεκαετία του '50, ανέπτυξε ένα ύφος βασισμένο στην τοποθέτηση των μορφών και των συνειρμών τους, δημιουργώντας μια ασπρόμαυρη γεωμετρική γλώσσα. Στη δεκαετία του ογδόντα, όταν επέστρεψε στη φωτογραφία, έθεσε τις ίδιες αυτές πηγές στην υπηρεσία των έγχρωμων γεωμετριών του. Υπάρχει κάτι περισσότερο από απλή σύμπτωση σε αυτή την ιστορία.

Σε μια επιστολή του προς τον Κάρλος Πέρεζ Σικιέρ στα τέλη του 1957, ο Οριόλ Μασπόνς σχολίασε: "Σημειώστε ένα όνομα. Ραμόν Μασάτς, ο πιο ολοκληρωμένος Ισπανός ενθουσιώδης φωτογράφος. Είναι άσος. Θα πάει στο Παρίσι να μιλήσει με τον Ερνστ Χάας και τον Καρτιέ-Μπρεσόν για να δει αν μπορεί να μπει στο Magnum". Ενώ μπορεί να είναι αλήθεια ότι ο Μασάτς δεν έγινε τελικά μέλος του πρακτορείου, για τα σημερινά δεδομένα το πρώιμο έργο του αποτελεί μια εξαιρετική ιστορική μαρτυρία.
Από τις παρωχημένες σκηνές και τους χαρακτήρες της Λας Ράμπλας μέχρι το τουριστικό θαύμα των "Τυπικών ισπανικών γευμάτων", ο Ραμόν Μασάτς κατάφερε να συλλάβει τι συνέβαινε κάτω από την επιφάνεια σε μια κωφάλαλη εποχή που βαρύνεται από την κληρονομιά του συντηρητισμού. Προάγγελος της έλευσης της νεωτερικότητας της δεκαετίας του '60, την οποία μνημόνευσε ένας άλλος μεγάλος φωτογράφος της εποχής, ο Χαβιέ Μισεράς στο βιβλίο του "Costa Brava Show" (1966), το "μυθιστορηματικό βλέμμα" του Ραμόν Μασάτς έμελλε να αποκαλύψει μια πραγματικότητα που ήταν έτοιμη να ξεθωριάσει μια για πάντα.

Μαδρίτη, 1965

από την ενότητα 'ουδέτερη γωνία'

από την ενότητα 'ουδέτερη γωνία'

Τομελόζο, Σιουδάδ Ρεάλ, 1960

Καντίζ, 1957

Άτιτλο

Παρά την επιτυχία του στη φωτογραφία, ο Μασάτς έκανε ένα διάλειμμα από το μέσο το 1965 για να εξερευνήσει την κινηματογραφική παραγωγή και την παραγωγή ντοκιμαντέρ, για να επιστρέψει στη φωτογραφία το 1981 με ανανεωμένη εστίαση στο χρώμα. Η μετάβασή του στην έγχρωμη φωτογραφία στις αρχές της δεκαετίας του '80 σηματοδότησε ένα νέο κεφάλαιο στην καριέρα του, επιτρέποντάς του να εξερευνήσει διαφορετικές διαστάσεις της οπτικής αφήγησης.

Έφυγε από τη ζωή στις 4 Μαρτίου 2024, στη Μαδρίτη, σε ηλικία 92 ετών, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά που συνεχίζει να εμπνέει και να επηρεάζει τον κόσμο της φωτογραφίας.


(*) Ο Ότο Στάινερτ ήταν Γερμανός φωτογράφος, ο οποίος ήταν ο ιδρυτής του κινήματος Fotoform των μεταπολεμικών Γερμανών φωτογράφων, το οποίο αποτέλεσε την πρώτη απόπειρα επαναδιατύπωσης και επεξεργασίας των αποτυχημένων φωτογραφικών αρχών του Bauhaus (το οποίο είχε κλείσει από τους Ναζί το 1933) και της Νέας Αντικειμενικότητας (Neue Sachlichkeit).

 

Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)

 

έρευνα-επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα

© periopton