η ποιητική ατμόσφαιρα στις φωτογραφίες του Λεονάρ Mιζόν

5' διάβασμα

 

 

Λεονάρ Mιζόν,
Χωρίς τίτλο (Σκηνή δρόμου με βροχή), γύρω στο 1930

Ο Λεονάρ Μιζόν (1870-1943) είναι μεν γνωστός για τις ατμοσφαιρικές φωτογραφίες του από τοπία και σκηνές δρόμου, με βασικό χαρακτηριστικό το ιδιαίτερο φως, αλλά και ως πρωτοπόρος του πικτοριαλισμού. Σύμφωνα με τον Κατάλογο Βέλγων Φωτογράφων, «το έργο του Μισόν χαρακτηρίζεται από μια αριστοτεχνική αντιμετώπιση του φωτός και των ατμοσφαιρικών συνθηκών. Οι εικόνες του εκφράζουν ποιητικές ιδιότητες, αλλά μερικές φορές διολισθαίνουν σε έναν ανεκδοτολογικό συναισθηματισμό» Του είχε αποδοθεί το παρατσούκλι “ο Κορό της φωτογραφίας”.

Λεονάρ Mιζόν,
[τίτλος δυσανάγνωστος], περ. 1930

Λεονάρ Mιζόν,
'Μετά τη βροχή', 1932

Λεονάρ Mιζόν,
'Δύσκολη επιλογή', 1933

Μέχρι το 1900, με την ακρίβεια της δουλειάς του και την ποιότητα των εκτυπώσεών του, ο Μιζόν είχε γίνει ένας από τους ηγέτες ενός διεθνούς κινήματος, της σχολής της καλλιτεχνικής φωτογραφίας, που η ιστορία της φωτογραφίας ονόμασε πικτοριαλισμό*. Το κίνημα αυτό υπερασπίστηκε την ιδέα, νέα εκείνη την εποχή, ότι η φωτογραφία θα έπρεπε να συμπεριληφθεί στις καλές τέχνες και ότι μια φωτογραφική εικόνα θα έπρεπε να σχεδιάζεται, να παράγεται, να εκτίθεται και τελικά να εξετάζεται και να επικρίνεται με τα ίδια κριτήρια και τις ίδιες αναφορές όπως και οι άλλες εικαστικές τέχνες. Η μοντερνιστική φωτογραφία του 20ού αιώνα κληρονόμησε αυτή την ιδέα. Ωστόσο, ορισμένοι από τους πιο επιφανείς εκπροσώπους του πικτοριαλισμού, όπως ο Γάλλος Ρ. Ντεμασί και ο Αμερικανός Ε. Στάιχεν, δεν μπόρεσαν να θέσουν όρια στο κίνημα και παρήγαγαν φωτογραφίες που μιμούνταν τις εικαστικές τέχνες, μέχρι και τον τρόπο παραγωγής τους. Χρησιμοποιώντας διαδικασίες εκτύπωσης που διευκόλυναν τη χειροτεχνική παρέμβαση (κάρβουνο, διχρωμικό κόμμι και ελαιοτυπίες), παρήγαγαν εικόνες που στερούνταν όλο και περισσότερο κάθε φωτογραφικού χαρακτήρα. Ο Μιζόν χρησιμοποίησε επίσης αυτές τις τεχνικές, και δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει γόμες και πινέλα για να δώσει στις εκτυπώσεις του την αίσθηση ενός πίνακα ζωγραφικής. [ Ακολούθησε πολλές διαφορετικές μεθόδους εκτύπωσης, καινοτομώντας πάντα. Εργάστηκε αρχικά κυρίως με τη διαδικασία της φωτογραφίας που λαμβάνεται από εναιώρημα βρωμιούχου αργύρου σε ζελατίνη, την οποία έμαθε το 1910 στο Παρίσι από τον διάσημο φωτογράφο Κονστάντ Πουγιό.

Λεονάρ Mιζόν,
'Χειμωνιάτικη Αυγή', 1926

Λεονάρ Mιζόν,
'Σύννεφα', 1928

Λεονάρ Mιζόν,
'Πρόβατα το σούρουπο', 1908

Το 1887 επινόησε τη διαδικασία Φωτο-Σχέδιο για να μετατρέψει μια φωτογραφία σε γραμμικό σχέδιο. Η διαδικασία απαιτεί την προβολή ενός αρνητικού σε μια επιφάνεια σχεδίασης και το σβήσιμο των φωτεινών περιοχών με μολύβι μέχρι να εξαφανιστούν, ένα είδος χειροκίνητης αρνητικής εκτύπωσης.
Χρησιμοποίησε την εκτύπωση με άνθρακα[1], συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας Φρεσόν[2], μέχρι το 1910-1915 και στη συνέχεια το μπρομόιλ μέχρι το 1930-1935. ]
Ωστόσο, απέφυγε κάθε ακραία θέση και, τελικά, δεν αρνήθηκε ποτέ την ιδιαιτερότητα της τέχνης που ασκούσε. Την εντόπιζε στο ίδιο στοιχείο που κάνει τη φωτογραφία να υπάρχει: το φως. «Το θέμα δεν είναι τίποτα, το φως είναι τα πάντα», συνήθιζε να λέει, υπενθυμίζοντάς μας ότι μόνο το φως κάνει τα αντικείμενα και τα χρώματά τους να εμφανίζονται. Δεν αισθανόταν την ανάγκη να ταξιδέψει στον κόσμο ή να αναζητήσει αξιοσημείωτες καταστάσεις ή γεγονότα για να τα αποτυπώσει σε μια εικόνα. 

 

 

Λεονάρ Mιζόν,
'Πρώτο τσιγάρο', 1927

 

Λεονάρ Mιζόν,
'Rue royale', 1936

Λεονάρ Mιζόν,
'Η αύρα', 1926

Λάτρευε το πρωινό φως, και φωτογράφιζε κόντρα σ' αυτό το φως, επειδή είναι ταυτόχρονα φωτεινό και διάχυτο, υποτονισμένο από τις ομίχλες. Για τον Μιζόν, το φως είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ατμόσφαιρα, δηλαδή με την ιδιαίτερη ποιότητα του αέρα την αυγή ή το σούρουπο, του αέρα που είναι υγρός από τη βροχή, την ομίχλη ή το χιόνι, ή, το καλοκαίρι, του αέρα που είναι πυκνός από τη σκόνη. Η ατμόσφαιρα ενός τοπίου επιτρέπει στο φως να αναδειχθεί, ενώ συγχρόνως αμβλύνει την υπερβολική λαμπρότητά του, από την οποία θα κινδύνευε να αποκαλυφθεί ένα πλήθος περιττών λεπτομερειών. Είναι λάθος να ορίσουμε τη σχολή του Πικτοριαλισμού ως τη «σχολή της ασάφειας», έστω και αν η πολεμική μεταξύ των υποστηρικτών της θολής εικόνας και των "καθαρών" της ευκρινούς εικόνας επανεμφανίστηκε σε όλες τις συζητήσεις, στις συνεδριάσεις των συλλόγων και κυρίως στα πολυάριθμα κείμενα που δημοσίευσαν τα δελτία των ερασιτεχνικών συλλόγων. Ο Μιζόν κρατούσε μια ενδιάμεση στάση, στην πραγματικότητα απόλυτα αντιπροσωπευτική του καλύτερου που μπορούσε να παράγει ο πικτοριαλισμός. Δεν απέρριψε τη χρήση αναστιγματικών φακών, που έδιναν ευκρινή εικόνα σε όλα τα σημεία. Αλλά μετρίασε την υπερβολική ευκρίνεια με μια διακριτική χρήση της ατμόσφαιρας, η οποία καλύπτει τα δευτερεύοντα μέρη της εικόνας και έτσι απλοποιεί τη συνολική σύνθεση. 

 

Σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό 'Photo-Magazine', το 1910 δήλωνε: 

"Μπορεί να έχετε αντίρρηση, αλλά δεν σας εμποδίζει ο αποχρωματικός φακός να φωτογραφίσετε την πρωϊνή ομίχλη και δροσιά; Σωστά, αλλά όταν ο καιρός είναι πραγματικά καλός, θέλω να χάνω όσο το δυνατόν λιγότερες πλάκες και, για να το κάνω αυτό, θέλω να έχω την πιο ελαφριά, πρακτική και γρήγορη φωτογραφική μηχανή..... Θα έλεγα, με κίνδυνο να σας σκανδαλίσω, την πιο αυτόματη μηχανή!
Έτσι χρησιμοποιώ μια φωτογραφική μηχανή 9Χ12εκ. με αναστιγματικό φακό μεγάλου διαφράγματος. Έτσι, με ένα τέτοιο όργανο, γίνονται περισσότερα θέματα προσιτά σε μένα από ό,τι με έναν αναχρωματικό φακό- με τον τελευταίο, πρέπει να δουλέψεις σε μικρό διάφραγμα και να έχεις το χρόνο και την αντανάκλαση- όταν φτάσει η κατάλληλη στιγμή, δεν έχεις τίποτα από τα δύο."
 

Οι μονοχρωματικές εκτυπώσεις του καλλιτέχνη σε θερμούς και ψυχρούς τόνους μεταφέρουν μια έντονη αίσθηση του τόπου και του χρόνου, καθώς και μια αίσθηση νοσταλγίας για οικείες σκηνές. Είτε το θέμα είναι ένας δρόμος της πόλης είτε ένα ποιμενικό τοπίο, το τέλειο φως που συλλαμβάνει προσεκτικά ο Μιζόν δημιουργεί μια γαλήνια και ανακουφιστική σκηνή που θυμίζει ονειρικό τοπίο.

Λεονάρ Mιζόν,
'Το χρώμα του χρόνου'

Λεονάρ Mιζόν,
'Ηλιοβασίλεμα', περ. 1901

Λεονάρ Mιζόν,
'Πόδια γίγαντα', 1929

Η μαεστρία του Μιζόν στις διάφορες διαδικασίες εκτύπωσης που χρησιμοποίησε αποδεικνύεται από τη λεπτή ισορροπία μεταξύ του τι έχει αποτυπωθεί φωτογραφικά και του τι έχει προέλθει μετά από επέμβαση του καλλιτέχνη σε κάθε εκτύπωση. Για να τελειοποιήσει αυτή την ισορροπία, εφάρμοσε επίσης μια μέθοδο διάχυτης εκτύπωσης που ονόμασε Φλου-Νετ -την οποία κατοχύρωσε το 1931 με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, κατά την οποία μια οθόνη που περιλαμβάνει τόσο τσαλακωμένες λωρίδες σελιλόιντ όσο και διαφανή ανοίγματα μαλακώνει την ευκρινή εικόνα της φωτογραφικής μηχανής. Τέλος, το 1935 ο Μιζόν δημιούργησε τη δική του φωτογραφική διαδικασία, μια παραλλαγή του μπρομόιλ που ονομάστηκε μίντιομπρομ.
 

Ο Ε.Γ. Γουόλ περιέγραψε τη διαδικασία μίντιομπρομ:
Ολόκληρη η εκτύπωση καλύπτεται με μια βαφή από ίσα μέρη βερνικιού μαστίχας και λινέλαιου αραιωμένο με ίση ποσότητα τερεβινθίνης, στην οποία έχει προστεθεί χρωστική ουσία. Η χρωστική ουσία πρέπει να ταιριάζει με το χρώμα της εκτύπωσης. [Η επάλειψη] σκουπίζεται τοπικά με ένα καθαρό πανί ή με μια τούφα βαμβάκι για να δώσει διάφορα εφέ.
 
Σε μια πρώτη επαφή με το έργο του κάποιος -πιθανόν- να θεωρήσει πως προσιδιάζει μόνο στην εποχή του, αλλά σε μία εκ νέου ανάγνωση, οι εικόνες αποκτούν κάτι περισσότερο από ένα απλό αισθητικό ενδιαφέρον.

 

 *Το διεθνές καλλιτεχνικό ρεύμα που είναι γνωστό ως Πικτοριαλισμός, αντιπροσώπευε τόσο μια φωτογραφική αισθητική όσο και ένα σύνολο αρχών σχετικά με το ρόλο της φωτογραφίας ως τέχνης. Οι πικτοριαλιστές πίστευαν ότι η φωτογραφία πρέπει να εκλαμβάνεται ως μέσο προσωπικής έκφρασης ισότιμο με τις άλλες καλές τέχνες. Αντιδρώντας τόσο στην πρακτική του « στιγμιότυπου » της νέας φωτογραφικής μηχανής Kodak όσο και στους φορμαλιστές εμπορικούς φωτογράφους, οι Πικτοριαλιστές αυτοπροσδιορίζονταν περήφανα ως αληθινοί ερασιτέχνες - αυτοί που ασχολήθηκαν με τη φωτογραφία από αγάπη για την τέχνη.  (Συλλογή Άλφρεντ Στίγκλιτς, Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο)

 

[1]εκτύπωση άνθρακα- Είναι μια φωτογραφική εκτύπωση με εικόνα που αποτελείται από χρωστική ζελατίνη και όχι από άργυρο ή άλλα μεταλλικά σωματίδια που είναι κατανεμημένα σε ένα ομοιόμορφο στρώμα ζελατίνης, όπως στις τυπικές ασπρόμαυρες εκτυπώσεις, ή από χρωμογόνες χρωστικές, όπως στις τυπικές έγχρωμες φωτογραφικές εκτυπώσεις.

[2]μέθοδος Φρεσόν- Η διαδικασία αρχικά περιορισμένη σε ασπρόμαυρες εκτυπώσεις, χρησιμοποιήθηκε αργότερα για την πρώτη απευθείας έγχρωμη εκτύπωση άνθρακα. Η απόδοση ήταν εξαιρετική και ταυτόχρονα αρκετά αναγνωρίσιμη, με φίνες χρωματικές παλέτες, βαθιές αποχρώσεις και οπτικό αποτέλεσμα ποιητικών εικόνων σαν αισθητική υπογραφή της συγκεκριμένης διαδικασίας.
Αλλά το χρώμα προσέθεσε στους περιορισμούς, απαιτώντας τέσσερα διαδοχικά στρώματα γαλακτώματος ευαίσθητου στο κυανό, το κίτρινο, το ματζέντα (τα τρία αφαιρετικά βασικά χρώματα) και το μαύρο στο ίδιο φύλλο χαρτιού. Αυτό περιελάμβανε σχολαστικό ξέπλυμα και στέγνωμα των φύλλων χαρτιού μεταξύ κάθε στρώσης.

επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton

Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)

*με στοιχεία από: Encyclopædia Universalis