3' διάβασμα
«Ο Ζωγραφισμένος Λόγος»
 |
| 'φιλότεχνοι' από την ενότητα "για ένα έργο τέχνης που δεν γνωρίζω" 📸© Κ.Λ. all rights reserved |
Οι άνθρωποι δεν διαβάζουν την πρωινή εφημερίδα, είπε κάποτε ο Μάρσαλ ΜακΛούχαν, αλλά βυθίζονται σε αυτήν σαν σε ένα ζεστό μπάνιο.
Πολύ σωστά, Μάρσαλ! Φανταστείτε να βρίσκεστε στη Νέα Υόρκη το πρωί της Κυριακής 28 Απριλίου 1974, όπως εγώ, και να μπαίνετε σε αυτό το μεγάλο δημόσιο λουτρό για εκατομμύρια ψυχές, που είναι οι Κυριακάτικοι Τάιμς της Νέας Υόρκης. Σύντομα ήμουν βυθισμένος, αβαρής, αιωρούμενος στα χλιαρά βάθη του πράγματος, σε μια κατάσταση τέλειας στέρησης των αισθήσεων, όταν ξαφνικά συνέβη ένα εξαιρετικό πράγμα: Παρατήρησα κάτι! Ξαφνιάστηκα από το εξής:
Ο ρεαλισμός δεν στερείται των οπαδών του, αλλά του λείπει μια πειστική θεωρία.
Και δεδομένης της φύσης του πνευματικού μας εμπορίου
με τα έργα τέχνης, η έλλειψη μιας πειστικής θεωρίας σημαίνει ότι λείπει κάτι κρίσιμο -
το μέσο με το οποίο η εμπειρία μας από τα μεμονωμένα έργα
συνδέεται με την κατανόηση των αξιών που αυτά σημαίνουν.
Τώρα, μπορείς να πεις... έλεος, άνθρωπε μου!
Ξύπνησες γι' αυτό; Αλλά ήξερα τι έβλεπα. Χωρίς να καταβάλω την παραμικρή προσπάθεια, είχα πέσει πάνω σε μια από εκείνες τις εκφράσεις για την αναζήτηση των οποίων οι ψυχαναλυτές και οι παρακολουθούντες τον Τύπο της Μόσχας από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είναι διατεθειμένοι να υπομείνουν μια ολόκληρη ζωή πλήξης: δηλαδή, τις φαινομενικά αθώες παρενθετικές εκφράσεις (obiter dicta), τις λέξεις που παρεμπιπτόντως προδίδουν το παιχνίδι. Αυτό που είδα μπροστά μου ήταν ο επικεφαλής κριτικός των Times να λέει: αυτές τις μέρες, χωρίς μια θεωρία που να τον συνοδεύει, δεν μπορώ να δω έναν πίνακα ζωγραφικής.
Όλα αυτά τα χρόνια, έμπαινα στις γκαλερί του άνω Μάντισον και του κάτω Σόχο περιμένοντας κάτι να ακτινοβολήσει απευθείας από τους πίνακες στο οπτικό μου χίασμα*. Όλα αυτά τα χρόνια, είχα υποθέσει ότι στην τέχνη, αν όχι πουθενά αλλού, το να βλέπεις είναι σαν να πιστεύεις.
Πόσο κοντόφθαλμο! Τώρα, επιτέλους, στις 28 Απριλίου, μπορούσα να δω. Το είχα κάνει ανάποδα από την αρχή. Όχι «βλέποντας πιστεύεις», αλλά «πιστεύοντας βλέπεις», γιατί η σύγχρονη τέχνη έχει γίνει εντελώς λογοτεχνική: οι πίνακες και τα άλλα έργα υπάρχουν μόνο για να εικονογραφούν το κείμενο.
Φυσικά ο νεωτερισμός επιβάρυνε τη θεωρία. Κάθε νέο κίνημα, κάθε νέος -ισμός στη μοντέρνα τέχνη, ήταν μια δήλωση των καλλιτεχνών ότι είχαν έναν τρόπο να βλέπουν αυτό που ο κόσμος (διάβαζε: η αστική τάξη) δεν μπορούσε να κατανοήσει. «Εμείς καταλαβαίνουμε!» έλεγαν οι culturati, διαχωρίζοντας και τους εαυτούς τους από το κοπάδι. Αλλά τι στο διάβολο έβλεπαν οι καλλιτέχνες;
Εδώ μπαίνει η θεωρία. Το μόνο που ζητάμε είναι μερικές γραμμές εξήγησης! Λέτε ότι το 'Αντικείμενο' της Μέρετ Οπενχάιμ («Γούνινο πρόγευμα»), που αποτελείται από ένα φλιτζάνι με γούνα, πιατάκι και κουτάλι, είναι ένα παράδειγμα της υπερρεαλιστικής αρχής της μετατόπισης; Λέτε ότι η υφή ενός υλικού -της γούνας- έχει επιβληθεί στις μορφές άλλων -πορσελάνης και επιτραπέζιων σκευών- προκειμένου να διασπάσει το προφορικό, το απτικό και το οπτικό σε τρία σοβαρά πληγωμένα αλλά για πρώτη φορά άγρια ανεξάρτητα μέρη στο υποσυνείδητο; Ωραία.
 |
| Μέρετ Οπενχάιμ, 'Αντικείμενο', Παρίσι, 1936 |
Αλλά κανένας από τους πίνακες του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού που έχουν απομείνει από τις παλιακές μέρες του 1946 έως το 1960 -και ελάχιστοι κρέμονται ακόμα εκτός από μουσεία και ξενώνες σε παραθαλάσσια σπίτια στο Λονγκ Άιλαντ, εκεί πίσω μαζί με την κανάτα νερού που έχει απομείνει από το σετ πιάτων που αγόρασαν οι νεόνυμφοι για το πρώτο τους διαμέρισμα μετά τον πόλεμο- ούτε καν οι πίνακες του Πόλοκ και του ντε Κούνινγκ δεν αποτελούν τόσο τέλειο μνημείο εκείνης της μικρής εποχής αυτοπεποίθησης όσο οι Θεωρίες.
Θεωρίες; Ήταν κάτι περισσότερο από θεωρίες, ήταν νοητικές κατασκευές.
Όχι, κάτι περισσότερο από αυτό ... αληθινά οικοδομήματα πίσω από τους βολβούς των ματιών ήταν ... κάστρα στον φλοιό ... κρύσταλλοι.... Με τον καιρό αυτές οι θεωρίες δεν φαίνονταν πλέον απλές θεωρίες αλλά αξιώματα, μέρος των δεδομένων, τόσο βασικά όσο και οι τέσσερις χυμοί που κάποτε αποτελούσαν βασικό στοιχείο σε κάθε θεώρηση της ανθρώπινης υγείας. Το να μην ξέρεις γι' αυτά τα πράγματα ήταν σαν να μην έχεις τον Λόγο. Τον Λόγο - αλλά ακριβώς. Μια περίεργη αλλαγή είχε συντελεστεί στον πυρήνα της ιδιότητας του να είσαι ζωγράφος. Κατά κάποιο τρόπο τα αιθέρια μικρά αγαπημένα ήταν ακατανόητα χωρίς λόγια. Εν ολίγοις, η νέα τάξη πραγμάτων στον κόσμο της τέχνης ήταν: πρώτα παίρνεις τον Λόγο, και μετά μπορείς να δεις. (μετάφραση: Κ. Λ.)
ⓘ η μετάφραση είναι πρωτότυπη και υπόκειται σε πνευματικά δικαιώματα
*το τμήμα του εγκεφάλου όπου διασταυρώνονται τα οπτικά νεύρα
Ο Τομ Γουλφ 1931-2018, υπήρξε εμβληματικός αμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος
επιμέλεια-φωτογραφία: Κάππα Λάμδα
© periopton
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ΄οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
