όταν ο Ρόμπερτ Φρανκ έφτιαξε το 'Βιβλίο της Μαίρης'

3.30' διάβασμα


 

 

 

 

Μια σελίδα από το 'Βιβλίο της Μαίρης', 1949
-μπαλόνια-
μια συλλογή εικόνων και σημειώσεων
που δημιούργησε ο Ρόμπερτ Φρανκ για τη μέλλουσα σύζυγό του.
© The June Leaf and Robert Frank Foundation,
© Museum of Fine Arts, Boston

 

«Αυτό είναι για σένα. Δεν είναι σπουδαίο, αλλά σου υποσχέθηκα μια ιστοριούλα. Ίσως αυτό να μην είναι τελικά ένα αφήγημα». 

 

Έτσι αρχίζει το 'Βιβλίο της Μαίρης' (Mary's Book, 1949), ένα είδος ερωτικής επιστολής με τη μορφή ενός χειροποίητου φωτογραφικού βιβλίου που έφτιαξε ο 25χρονος Ρόμπερτ Φρανκ για τον (εξ αποστάσεως) νεανικό του έρωτα και μέλλουσα σύζυγό του, Μαίρη Λόκσπαϊζερ.
Ο νεαρός φωτογράφος βρισκόταν στο Παρίσι εκείνη την εποχή, στην πρώτη του επίσκεψη στην Ευρώπη μετά τη μετανάστευσή του στη Νέα Υόρκη δύο χρόνια νωρίτερα από τη γενέτειρά του, την Ελβετία. Αυτές οι σελίδες ήταν η πρώτη του προσπάθεια να συνδυάσει κείμενο με τις φωτογραφίες του.

 

Άνδρας που κρατάει τουλίπα πίσω από την πλάτη, 1950
από την ενότητα 'Λουλούδια στο Παρίσι'
© The June Leaf and Robert Frank Foundation

Ο Φρανκ έφτιαξε το 'Βιβλίο της Μαίρης' χρησιμοποιώντας έξι σελίδες σκληρού χαρτιού διπλωμένες στη μέση οριζόντια και τοποθετημένες μαζί, χωρίς βιβλιοδεσία. Επικόλλησε 74 φωτογραφίες στις σελίδες, κυρίως μικρές, ώστε να χωράνε μέχρι και δέκα σε μία σελίδα. Είναι ένα σύνολο από φωτογραφίες, χειρόγραφα κείμενα και σχέδια, διανθισμένα με ήσυχες, στοχαστικές στιγμές κενού χώρου. Η κατασκευή του μιλάει για την ευθραυστότητα και την παροδικότητα της μνήμης, ιδιότητες που ενισχύονται από την ορατή απτική φύση των υλικών του βιβλίου -λεπτές σελίδες που φέρουν ατέλειες και σημάδια του χρόνου. Κάθε γύρισμα της σελίδας έχει βαρύτητα, εφιστώντας την προσοχή στην προσεκτική αλληλουχία του Φρανκ, η οποία κινείται ανάμεσα σε τρυφερές, οικιακές βινιέτες και σκληρές, διφορούμενες αφαιρέσεις.
«Τα πιο απλά πράγματα αλλάζουν αν ο άνθρωπος έρθει σε επαφή μαζί τους», έγραψε ο Φρανκ με μπλε μελάνι ανάμεσα σε φωτογραφίες από λάμπες του δρόμου, αφίσες και μια σκηνή τσίρκου.
«Ακόμα και ένα ουρητήριο του δρόμου...»

 

Μια σελίδα από το 'Βιβλίο της Μαίρης', 1949
-βαγόνι με την επιγραφή Τσίρκο-
© The June Leaf and Robert Frank Foundation
and © Museum of Fine Arts, Boston.

Μια σελίδα από το 'Βιβλίο της Μαίρης', 1949
-υπαίθριο ουρητήριο-
© The June Leaf and Robert Frank Foundation,
© Museum of Fine Arts, Boston

λεπτομέρεια από το 'Βιβλίο της Μαίρης', 1949
© The June Leaf and Robert Frank Foundation,
© Museum of Fine Arts, Boston

Βασικό στοιχείο του έργου είναι η εστίασή του στις προσωπικές σχέσεις και στους τρόπους με τους οποίους αυτές αποτυπώνονται, διαστρεβλώνονται και επανερμηνεύονται με οπτικά μέσα. Η χρήση αποσπασματικών αφηγήσεων από τον Φρανκ αντικατοπτρίζει το συναισθηματικό πεδίο της σύνδεσης και της αποξένωσης. Οι φωτογραφίες, συχνά κοκκώδεις και ατελείς, αντιστέκονται στην εξιδανίκευση, αντανακλώντας μια δέσμευση στην ειλικρίνεια και την ωμότητα. Η αντιπαράθεση μεταξύ εικόνας και κειμένου είναι εντυπωσιακή - οι χειρόγραφες σημειώσεις του δεν εξηγούν τις εικόνες, αλλά αντίθετα προσφέρουν κρυπτικά σχόλια, αφήνοντας χώρο στους θεατές να ερμηνεύσουν την απήχησή τους.
Πολλές από τις φωτογραφίες είναι εντυπωσιακά κενές από ανθρώπους, αλλά η απουσία τους είναι ακριβώς αυτό που τους προσδίδει μια βαθιά συναισθηματική απήχηση. Η εστίαση του Φρανκ σε άδειες καρέκλες, έρημους δρόμους και συνθέσεις νεκρής φύσης επιτρέπει στον θεατή να νιώσει την παρατεταμένη παρουσία της ανθρώπινης εμπειρίας χωρίς εμφανή αναπαράσταση. Το κενό γίνεται ένα ισχυρό σύμβολο της μοναξιάς, της νοσταλγίας και της μνήμης. Η απουσία της ανθρώπινης μορφής επιτρέπει στον Φρανκ να αναδείξει την ιδέα της παρουσίας μέσω της απουσίας, κάνοντας τους χώρους που αποτυπώνει να αισθάνονται ότι κατοικούνται από κάτι άυλο - ένα συναισθηματικό ίχνος, μια ιστορία που δεν έχει ειπωθεί ή μια σχέση που έχει σταματήσει στο χρόνο.
Η Λόκσπαϊζερ και ο Φρανκ παντρεύτηκαν μόλις έξι μήνες αφότου της έφτιαξε αυτό το μοναδικό λεύκωμα. Το φύλαγε ως θησαυρό για δεκαετίες, πολύ καιρό αφότου χώρισε με τον Φρανκ και τον τραγικό θάνατο των δύο παιδιών τους.

Πρόσφατα δωρήθηκε στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης από τον ντίλερ φωτογραφίας Χάουαρντ Γκρίνμπεργκ, όπου θα εκτεθεί για πρώτη φορά και θα αναπαραχθεί ολόκληρο σαν συνοδευτική έκδοση. Μια επιλογή φωτογραφιών του Φρανκ από το Παρίσι, δανεισμένες από το Ίδρυμά του, θα παρουσιαστούν επίσης στην έκθεση, η οποία είναι μία από τις πολλές που σηματοδοτούν την εκατονταετηρίδα από τη γέννηση του φωτογράφου.
«Το Παρίσι έγινε μόνιμο κομμάτι της ψυχής του», λέει η επιμελήτρια της έκθεσης, Κρίστεν Γκρες. «Αποτύπωσε στοιχεία της πόλης με την ποιητική, διορατική και ερευνητική ματιά του». Το βιβλίο της Μαίρης αντανακλά ευρύτερα θέματα που είναι κεντρικά στο έργο του Φρανκ: την ένταση μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού εαυτού, την κατακερματισμένη φύση της ταυτότητας και την ήρεμη ομορφιά της ατέλειας. Ταυτόχρονα αντιπροσωπεύει μια καθοριστική στιγμή στην αρχή της καριέρας του Φρανκ, καθώς πειραματίζεται με την αντιπαράθεση κειμένου και εικόνας, μια δημιουργική διαδικασία που χρησιμοποίησε αργότερα στη δημιουργία φωτογραφικών βιβλίων. Σε αντίθεση με το θεμελιώδες έργο του 'Οι Αμερικανοί', το οποίο εξέταζε τα πολιτιστικά τοπία με έναν ευρυγώνιο φακό, το 'Βιβλίο της Μαίρης' μοιάζει ιδιωτικό και συναισθηματικό, αλλά όχι λιγότερο αιχμηρό στην εξερεύνηση της ανθρώπινης κατάστασης.

 

 

σελίδα από το 'Βιβλίο της Μαίρης', 1949
© The June Leaf and Robert Frank Foundation,
© Museum of Fine Arts, Boston

σελίδα από το 'Βιβλίο της Μαίρης', 1949
© The June Leaf and Robert Frank Foundation,
© Museum of Fine Arts, Boston

 

λεπτομέρεια από το 'Βιβλίο της Μαίρης', 1949
© The June Leaf and Robert Frank Foundation,
© Museum of Fine Arts, Boston

Θα περάσουν άλλα έξι χρόνια προτού ο Φρανκ ξεκινήσει τα ταξίδια που οδήγησαν στο περίφημο βιβλίο του 'Οι Αμερικανοί' (1958), αλλά το 'Βιβλίο της Μαίρης' και τα άλλα χειροποίητα φωτογραφικά βιβλία που δημιούργησε στις αρχές της καριέρας του (όπως τα '40 φωτογραφίες' και 'Περού'), τον βοήθησαν να τελειοποιήσει την οπτική του αφήγηση.
Η έκθεση δεν είναι απλώς μια παρουσίαση του έργου του, αλλά μια πρόσκληση να αναλογιστούμε το οικουμενικό μέσα από το βαθιά προσωπικό. Είναι μια έντονη υπενθύμιση της διαρκούς δύναμης της αφήγησης, όσο αποσπασματική ή ατελής κι αν είναι. 

 

Το 'Βιβλίο της Μαίρης' θα εκτεθεί στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης από τις 21 Δεκεμβρίου 2024 έως τις 22 Ιουνίου 2025.

 

Προς τιμήν της εκατονταετηρίδας του Φρανκ,
μια νέα έκδοση του βιβλίου 'Οι Αμερικανοί'
κυκλοφόρησε από την Aperture τον Οκτώβριο.

 επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton

Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ' οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)

 

περιέχονται αποσπάσματα από το δελτίο τύπου της έκθεσης