4' διάβασμα
«Η ψυχή της φύσης», η νέα αναδρομική έκθεση του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) με σχεδόν 40 πίνακες και περισσότερα από 30 σχέδια του Φρίντριχ, σηματοδοτεί τη συμπλήρωση 250 χρόνων από τη γέννηση του καλλιτέχνη το 1774.
 |
| Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ 'Περιηγητής πάνω από τη θάλασσα της ομίχλης' εικόνα: κοινό κτήμα |
Γνωρίζετε το έργο του Κάσπαρ Ντέιβιντ Φρίντριχ ακόμη και εάν νομίζετε ότι δεν το γνωρίζετε.
Τα κλασικά τοπία του, τα οποία φιλοξενούν μοναχικά άτομα ή μικρές ομάδες, έχουν γίνει εξώφυλλα σε άλμπουμ μουσικής, εξώφυλλα βιβλίων και αφίσες σε νεανικά δωμάτια. Η τέχνη του βοήθησε να διαμορφωθούν οι ονειρικές εικόνες της Φαντασίας της Disney, και ο Σάμιουελ Μπέκετ είπε ότι το μελαγχολικό έργο του Φρίντριχ 'Δύο άνδρες κοιτάζουν το φεγγάρι' αποτέλεσε την έμπνευση για το 'Περιμένοντας τον Γκοντό'. Η επιρροή του υπαρξιακού αριστουργήματος του 1817 'Περιηγητής πάνω από τη θάλασσα της ομίχλης' -το οποίο απεικονίζει έναν άνδρα με σκούρο παλτό και μπαστούνι να αιωρείται πάνω από μια κοιλάδα γεμάτη σύννεφα, κυρίαρχος του χώρου του και ταυτόχρονα εντελώς αποξενωμένος από αυτόν- μπορεί να ανιχνευθεί παντού, από την ποίηση του Έντγκαρ Άλαν Πόε μέχρι την τηλεοπτική σειρά Severance και τα αμέτρητα μιμίδια. Ο Φρίντριχ είναι ο κατ' εξοχήν ζωγράφος του γερμανικού ρομαντισμού, αλλά και ένας άνθρωπος για όλους τους καιρούς και τόπους.
 |
| Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ 'Δύο άνδρες κοιτάζουν το φεγγάρι' εικόνα: Google Art Project |
Οι εικόνες του με τα νεκροταφεία, τις ακτές, τα ναυάγια και τις απόψεις ορεινών όγκων, μας αναγκάζουν να αναλογιστούμε τη θέση μας στο σύμπαν. Κανείς δεν κάνει τίποτα σε αυτούς τους πίνακες εκτός από το να γυρίζει την πλάτη του στον θεατή και να κοιτάζει απελπισμένα τον κόσμο σε όλο του το μεγαλείο, το οποίο ο Φρίντριχ υποδηλώνει ότι είναι ένας καθρέφτης για τον εσωτερικό κόσμο.
«Κλείστε το φυσικό σας μάτι, για να μπορέσετε να δείτε την εικόνα σας πρώτα με το πνευματικό σας μάτι», έγραψε κάποτε.
Τι μπορεί να αντικρίσει τώρα το πνευματικό μάτι σε αυτές τις εικόνες; Τα πρόσωπα του Φρίντριχ φαίνονται απογοητευμένα, μελαγχολικά και ταλαιπωρημένα από την ατονία, καθώς ατενίζουν τοπία που προκαλούν δέος και σύγχυση εξίσου. Βρίσκονται στο τέλος ενός κόσμου διαλυμένου από τη μοίρα, και η στροφή τους προς τα μέσα είναι απολύτως κατανοητή.
Ο καλλιτέχνης πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Ντρέσντεν, και γνώρισε από νωρίς την επιτυχία, καθώς τα εκθαμβωτικά σκίτσα του έδειχναν επίπεδα σχεδιαστικής ποιότητας αντάξιας του Βαν Έικ.
Επίσης, προέρχεται από μια περίοδο πλούσια σε μεγάλους καλλιτέχνες, όπου περιλαμβάνονται οι οραματιστές Γκόγια και Μπλέικ, γίγαντες του πρωτο-μοντερνισμού όπως ο Κόνσταμπλ, ο Ενγκρ και ο Ντελακρουά και ο εντυπωσιακός Τέρνερ. Όμως ο Φρίντριχ αποτελεί ένα μοναδικό κλάδο της ιστορίας της τέχνης, που οδηγεί στον στοιχειωμένο από τον θάνατο Μουνκ, στις ανέκφραστες επιφάνειες του Μαγκρίτ και σε πολλές αμφιλεγόμενες εικονογραφήσεις.
 |
| Γκέοργκ Φρίντριχ Κέρστινγκ 'Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ στο εργαστήριό του' εικόνα: κοινό κτήμα |
Σχεδίαζε μεν σε εξωτερικούς χώρους, αλλά ζωγράφιζε στο εργαστήριό του από μνήμης και με τη φαντασία του.
Ένα από τα πορτρέτα του καλλιτέχνη που φιλοτέχνησε ο Γκέοργκ Φρίντριχ Κέρστινγκ, το 1811, το 'Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ στο εργαστήριό του', μας δείχνει τον Φρίντριχ μόνο του, καθισμένο σε ένα καβαλέτο, να ζωγραφίζει έναν καταρράκτη στον καμβά. «Πρέπει να παραμείνω μόνος και να ξέρω ότι είμαι μόνος», υποστήριζε ο Φρίντριχ, «για να δω και να αισθανθώ πλήρως τη φύση».
Στα 44 του παντρεύτηκε μια γυναίκα 19 χρόνια νεότερή του, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά. Πέθανε το 1840, ξεχασμένος, εκτός μόδας, με οικονομικά προβλήματα. Οι Ναζί, δυστυχώς, είδαν στα εκτεταμένα τοπία του Φρίντριχ εικόνες του Άριου «ζωτικού χώρου». Απαξιώθηκε, για να ανακαλυφθεί ξανά στα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Ο Φρίντριχ ενηλικιώθηκε κατά την πρώιμη ρομαντική περίοδο, επηρεασμένος από τον νεοκλασικισμό. Όλα αυτά παραμερίστηκαν από τη Γαλλική Επανάσταση, τη Βασιλεία του Τρόμου και τους Ναπολεόντειους Πολέμους που ακολούθησαν και κατέληξαν σε μία καταπονημένη Ευρώπη μετά το Βατερλώ το 1815.
Ο Φρίντριχ αναφέρθηκε κάποτε στο «σκοτάδι του μέλλοντος» -αυτή είναι η απαισιοδοξία που κυριαρχεί στην τέχνη του και στην εποχή του.
Ο πίνακας 'Μοναχός στη θάλασσα' του 1808-10, που παρουσιάζεται σε ξεχωριστή θέση στο ΜΕΤ, είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του δυσοίωνου ρομαντισμού του Φρίντριχ. Υπάρχει ένας πολύ χαμηλός ορίζοντας - ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δουλειάς του. Βλέπουμε ένα κομμάτι γης- πάνω από αυτό, μαύρο, τρικυμισμένο νερό σχηματίζει ένα στενό μεσαίο πεδίο- ο υπόλοιπος πίνακας είναι ουρανός. (Δεν είναι περίεργο που πολλοί έχουν σχολιάσει την επιρροή του Φρίντριχ στον Ρόθκο). Ένας μοναχικός, ανεμοδαρμένος μοναχός στέκεται στην ακτή και κοιτάζει στην άβυσσο.
 |
| Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ 'Μοναχός στη θάλασσα' εικόνα: Google Art Project |
Το 'Αβαείο στο δάσος με τις βελανιδιές' είναι εξίσου αινιγματικό, με ένα εγκαταλελειμμένο νεκροταφείο με αναποδογυρισμένες επιτύμβιες στήλες και τα ερείπια μιας εκκλησίας ανάμεσα σε δέντρα χωρίς φύλλα, όπως και το 'Γκρέιφσβαλντ στο σεληνόφως', μια νυχτερινή σκηνή με αλιευτικά σκάφη σε άμπωτη και μια γερμανική πόλη στην ομίχλη. Είναι δυνατόν να γλιστρήσει κανείς πολύ εύκολα πάνω από τις λείες επιφάνειές του, να τις ξεχάσει σχετικά σύντομα αφότου τις κοιτάξει, αλλά στο έντονο και βαθύ αίσθημα έλλειψης -αν και σε λανθάνουσα μορφή- κρύβεται μια πνευματική, μεταφυσική δύναμη. «Παρόλο που θα διαλογιζόσασταν από το πρωί ως το βράδυ,», είπε κάποτε, “ποτέ δεν θα κατανοούσατε ή έστω θα αντιλαμβανόσαστε το άγνωστο μέλλον.”
 |
| Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ 'το Γκρέιφσβαλντ στο σεληνόφως' εικόνα: National Museum of Art |
 |
| Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ 'Αβαείο στο δάσος με τις βελανιδιές' εικόνα: Google Art Project |
Η διαύγεια του Φρίντριχ είναι το θεμέλιο της τέχνης του. Πέρα από το γεγονός ότι επηρέασε τους Εξπρεσιονιστές, τους Σουρεαλιστές και τους Υπαρξιστές, πρέπει να θεωρηθεί και πρόγονος του κινήματος του φωτός και του χώρου των δεκαετιών του 1960 και του '70. Οι άυλοι χώροι του Τζέιμς Τουρέλ έρχονται στο μυαλό μας, όπως και τα γυάλινα κουτιά του Λάρι Μπελ, οι εσωτερικοί χώροι του Ρόμπερτ Ίργουιν και η γεωμετρική ασάφεια της Άγκνες Μάρτιν. Ο Φρίντριχ έχει να κάνει με το κοσμολογικό μεγαλείο, και στα καλύτερά του έργα επικοινωνούμε με το μεγαλείο όλων αυτών. Αυτό που κάνει τον Φρίντριχ να ξεχωρίζει από όλους τους άλλους είναι αυτός ο μοναχικός άνθρωπος και η διπλή του φύση: τόσο ένας μικροσκοπικός κόκκος στο σύμπαν όσο και το κέντρο όλων.
Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη
7 Φεβρουαρίου έως 11 Μαΐου, 2025
επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ' οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
