ο φωτογράφος Γιώργος Λάνθιμος

4' διάβασμα

 

 

 

 Ένα άλλο στοιχείο που η φωτογραφία προσφέρει στον σκηνοθέτη; Έναν διαφορετικό τρόπο θέασης κατά τον οποίο μπορούν να αναπτυχθούν αφηγήσεις από μια και μόνο φωτογραφία.

 

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /MACK.

 

Ότι το ιδιοσυγκρασιακό όραμα του Λάνθιμου εκτείνεται και στη φωτογραφία είχε διαφανεί από διάφορα σπαράγματα που είχαν δημοσιευθεί κατά καιρούς, καθώς έχει φωτογραφίσει για καμπάνιες μόδας, καθώς και για editorials περιοδικών. Μετά ακολούθησαν δύο μονογραφίες οι 'I shall sing these songs beautifully' το οποίο συγκεντρώνει φωτογραφίες που τράβηξε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του Kinds of Kindness (2024) -έκδοση MACK, και 'Dear God, the Parthenon is Still Broken' με εικόνες από την παραγωγή της βραβευμένης ταινίας του Poor Things (2023) -έκδοση Void.
 

Τώρα ο Γιώργος Λάνθιμος εκθέτει επιλεγμένες εικόνες που προέρχονται από αυτά τα δύο βιβλία σε γκαλερί του Λος Άντζελες, στην πόλη που είναι παράξενη, υπερβατική και ενίοτε δυστοπική όπως οι κόσμοι που κινούνται και οι κινηματογραφικοί χαρακτήρες του. 

Η έκθεση είναι η πρώτη για τον Λάνθιμο, αλλά η ίδια η φωτογραφία είναι εδώ και καιρό συνυφασμένη με την κινηματογραφική του καριέρα, η οποία έχει δημιουργήσει μερικές από τις πιο σκοτεινές και παράξενες ταινίες του κινηματογράφου. Στην πραγματικότητα, η φωτογραφία έχει αποδειχθεί μια ξεχωριστή δημιουργική ενασχόληση γι' αυτόν όπως δηλώνει σε συνέντευξή του: «Τώρα δημιουργώ ένα σύνολο έργων που δεν έχει σχέση με τις ταινίες μου- είναι πιο συνειδητό σε αυτό το σημείο. Επικεντρώνομαι σε αυτό τώρα. Έχει γίνει ένα σημαντικό στοιχείο της ζωής μου εκτός από την σκηνοθεσία».

«Ακόμα και αν βγάλεις μόνο μια φωτογραφία, υπάρχουν τόσα πολλά που μπορείς να βιώσεις ξανά ανάλογα με το ποιος είσαι ή με τη διάθεσή σου». «Λατρεύω αυτή την ελευθερία του να δείχνεις απλώς μια εικόνα και οι άνθρωποι να μπορούν να αντιδράσουν σε αυτήν. Ακόμα και εγώ ο ίδιος, μπορώ να τη δω διαφορετικά σε διαφορετικές στιγμές».

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /Mack.

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /Mack.

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /Mack.

Αυτές δεν είναι οι τυπικές φωτογραφίες από τα παρασκήνια των γυρισμάτων. Στην ταινία Poor Things, ο Λάνθιμος αποτύπωσε την ατμόσφαιρα ενός κινηματογραφικού σκηνικού -με τις φωτιστικές διατάξεις και τα σκηνικά εσωτερικών χώρων- με μια ιδιαίτερη ματιά, όταν δεν χρησιμοποιούσε κάμερες μεγάλου και μεσαίου μεγέθους για να αποτυπώσει οικεία πορτραίτα του καστ του, συμπεριλαμβανομένων των Έμα Στόουν και Μαρκ Ρούφαλο.
Οι πρωταγωνιστές του συχνά μοιάζουν να μην αντιλαμβάνονται την παρουσία της φωτογραφικής μηχανής: κοιτάζουν χαμηλά με σκυμμένο το κεφάλι, κοιτάζουν στο βάθος, αντικρίζουν έναν τοίχο ή -στην περίπτωση μιας φωτογραφίας ενός ανδρείκελου πρόσκρουσης- είναι μπρούμυτα στο χώμα. Είναι συνδεδεμένοι με τα γυρίσματα των ταινιών του, αναγνωρίσιμοι μόνο μέσα από τα κοστούμια ή τα σκηνικά, οι εικόνες γίνονται ακόμα πιο αφηρημένες και αυτό τους προσδίδει μια αίσθηση ονειρικής οικειότητας.
Συνοδεύονται μάλιστα από ποιητικά (και αναπάντεχα χιουμοριστικά) αποσπάσματα κειμένου που προσθέτουν επίπεδα ασάφειας. «ξύπνησε από ένα υπέροχο όνειρο, μόλις άνοιξε τα μάτια του συνειδητοποίησε ότι το αντίθετο από αυτό που ονειρεύτηκε ήταν αλήθεια, τα δύο σκυλιά πηδιόντουσαν», λέει ένα από αυτά- «δάκρυα και καρδιές και μυρωδιές και τραγούδια και χέρια», γράφει ένα άλλο. « που πηγαίνουν;»

Το όλο αποτέλεσμα οδηγεί σε μια αμφίσημη ανάγνωση στοιχείο που επιβεβαιώνει και ο Λάνθιμος αναφέροντας πως: «Προσπαθήσαμε να αποφύγουμε την υπερβολική κυριολεξία, δεν μπορείς να ξέρεις πώς θα αντιδράσουν ή θα ερμηνεύσουν οι άλλοι άνθρωποι αυτές τις συσχετίσεις. Ήταν απλώς ένα παιχνίδι να δεις αυτές τις εικόνες και τα κείμενα να λειτουργούν μαζί, τι είδους παύση αφήνεις πριν πεις κάτι ξανά με λέξεις, κάνοντας λίγο χιούμορ γι' αυτό. Είναι πολύ διαισθητικό».

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /MACK.

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /MACK.

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /MACK.

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /MACK.

Αν και αρχικά ενδιαφερόταν αποκλειστικά για την κινηματογραφική δημιουργία, όπως αναφέρει ο ίδιος, συνειδητοποίησε ότι έπρεπε επίσης να ασχοληθεί με τη φωτογραφία, καθώς «όλο το μέσο βασίζεται σε ακίνητες εικόνες» (μην ξεχνάμε πως η βασική αρχή του κινηματογράφου είναι η προβολή 24 φωτογραφιών -σε αλληλουχία- το δευτερόλεπτο, βλέπε και άρθρο: η αλληλουχία των στατικών εικόνων). Με την πάροδο των χρόνων, μελέτησε και έγινε γνώστης των τεχνικών πτυχών της φωτογραφίας- τραβούσε φωτογραφίες στα κινηματογραφικά πλατό των ταινιών του, κάποιες για διαφημιστικούς σκοπούς, χωρίς ποτέ να πιστεύει ότι θα γινόταν «ανεξάρτητο αντικείμενο». Πιο ενδιαφέρον γι' αυτόν ήταν η δημιουργία της εικόνας.

«Με ενδιέφερε απλώς η πράξη της λήψης της φωτογραφίας -το να την κοιτάς, η μαγεία μετά ή η απογοήτευση, το να κάνεις λάθη και να προσπαθείς να βρεις πώς μπορείς να τα διορθώσεις»

Γι' αυτό το λόγο ο Λάνθιμος επέμεινε να φωτογραφίζει σε φιλμ - μια διαδικασία που χαρακτήρισε «μια απόλαυση από μόνη της» σε σύγκριση με την ψηφιακή φωτογράφιση, η οποία «δεν μοιάζει σαν να τραβάω πραγματικά μια φωτογραφία». Υπάρχει μια βαρύτητα στη λήψη μιας αναλογικής εικόνας, προσθέτει, καθώς και ένα βάθος στη φωτογραφία με φιλμ.

«Έχω εκατοντάδες αναλογικές φωτογραφικές μηχανές, κάτι που έχει γίνει λίγο πρόβλημα. Βρίσκω πάντα μια δικαιολογία για να πάρω άλλη μία, όπως σε περίπτωση που κάποια χαλάσει ή κάτι τέτοιο».

«Με ενδιέφερε απλώς η πράξη της λήψης της φωτογραφίας -το να την κοιτάς, η μαγεία μετά ή η απογοήτευση, το να κάνεις λάθη και να προσπαθείς να βρεις πώς μπορείς να τα διορθώσεις», είπε. (Βέβαια εδώ να αντιπαραθέσουμε τη σημαντική προσφορά της ψηφιακής φωτογραφίας στην ελαχιστοποίηση του λάθους, λόγω της άμεσης επισκόπησης που επιτρέπει. Σε αντίθεση με την αναλογική εποχή, που έπρεπε να εμφανιστεί το φιλμ για να διαπιστώσει ο φωτογράφος αν όλα είχαν πάει κατ' ευχήν).

Η φωτογραφία έχει επίσης ενταχθεί στο πυρήνα της δραστηριότητας του Λάνθιμου (έχει φτιάξει το δικό του σκοτεινό θάλαμο δίπλα στη σουίτα του μοντάζ). Το μέσο, δηλώνει, του προσφέρει μια νέα ελευθερία στη δημιουργική έκφραση και τον πειραματισμό. Εκεί που η κινηματογραφική παραγωγή περιλαμβάνει μεγαλύτερες οικονομικές επενδύσεις και ανθρώπινους πόρους -κάτι που την καθιστά «πιο συντηρητική ως προς τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζεται η αφήγηση»- η φωτογραφία προσκαλεί την ανεξαρτησία, ένα άνοιγμα, σημείωσε.

 

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /MACK.

Yorgos Lanthimos, 2024. Courtesy Yorgos Lanthimos /MACK.

Yorgos Lanthimos, from i shall sing these songs beautifully (Mack, 2024). Courtesy of the artist and Mack.

Yorgos Lanthimos, from i shall sing these songs beautifully (Mack, 2024). Courtesy of the artist and Mack.

«Μου αρέσει το γεγονός ότι μπορείς απλά να τραβήξεις μια φωτογραφία ενός δέντρου, να πας σπίτι, να την επεξεργαστείς, να την εκτυπώσεις, να την κρατήσεις στα χέρια σου και να την κοιτάξεις την ίδια μέρα. Μπορεί είτε να απογοητευτείς είτε να εκπλαγείς είτε να σε ιντριγκάρει αυτό που είναι- μπορεί να σε οδηγήσει να αρχίσεις να κάνεις κάτι που σε ενδιαφέρει», εξηγεί. «Η αμεσότητα αυτού; Μου αρέσει πολύ σε σύγκριση με την κινηματογραφική δημιουργία».

Ένα άλλο στοιχείο που η φωτογραφία προσφέρει στον σκηνοθέτη; Έναν διαφορετικό τρόπο θέασης κατά τον οποίο μπορούν να αναπτυχθούν αφηγήσεις από μια και μόνο φωτογραφία. Οι πρώτες του εικόνες στα σκηνικά απεικόνιζαν «γωνίες και προοπτικές των όσων συνέβαιναν στο πλατό που δεν σχετίζονταν με την ταινία»- η προτίμησή του να φωτογραφίζει τους ηθοποιούς του από πίσω προέκυψε από την επιθυμία του να «τραβήξει πράγματα που δεν βλέπεις ποτέ, δηλαδή την πλάτη τους ή το πλάι τους ή ενώ κάνουν κάτι άλλο».

«Ακόμα και αν βγάλεις μόνο μια φωτογραφία, υπάρχουν τόσα πολλά που μπορείς να βιώσεις ξανά ανάλογα με το ποιος είσαι ή με τη διάθεσή σου», είπε. «Λατρεύω αυτή την ελευθερία του να δείχνεις απλώς μια εικόνα και οι άνθρωποι να μπορούν να αντιδράσουν σε αυτήν. Ακόμα και εγώ ο ίδιος, μπορώ να τη δω διαφορετικά σε διαφορετικές στιγμές».

 

“Yorgos Lanthimos: Photographs”
29 Μαρτίου έως 24 Μαΐου
γκαλερί Webber at 939, Λος Άντζελες

επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton

Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ' οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)

 

με στοιχεία από artnet

AImagine - Φωτογραφία και παραγόμενες εικόνες

5' διάβασμα 

 

 

 

 

Πασκάλ Σγκρο
από την ενότητα 'cherry airlines', 2024

Ομαδική έκθεση 18 καλλιτεχνών, οι οποίοι μέσω της τεχνητής νοημοσύνης (TN) ερευνούν την επανεξέταση και την αναπαράσταση ιστορικών γεγονότων, προσώπων ή καταστάσεων μέσω της δημιουργίας εικόνων. Τα έργα αυτά εξετάζουν συλλογικά τα όρια της τεχνητής νοημοσύνης στη φωτογραφία σε μια εποχή που η τέχνη και η τεχνολογία θολώνουν τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας.

Τζόρνταν Μπιλ,
μια εξαιρετικά ρεαλιστική φωτογραφία
της κατάργησης του δουλεμπορίου
στη Μαρτινίκα, 2024, Polaroid

Μπροντμπέκ & ντε Μπαρμουά
βάσει της φωτογραφίας του Έντουαρντ Γουέστον-
'γυμνό (Κάρις-Σάντα Μόνικα)1936-2022

Ποιος φοβάται την τεχνητή νοημοσύνη (TN); Οι φωτογράφοι, ίσως - αλλά όχι όλοι!

 Όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, η φωτογραφία παραμένει πρότυπο. Η φωτορεαλιστική ποιότητα των εικόνων που παράγει η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμεύει ως υπενθύμιση ότι η παραγωγή οπτικών δεδομένων τροφοδοτείται από φωτογραφίες που είναι αποθηκευμένες σε ψηφιακές μνήμες. Ακόμα και αν δεν τραβούν πλέον οι ίδιοι φωτογραφίες, οι φωτογράφοι μπορούν ακόμα να δημιουργούν χρησιμοποιώντας τις οντότητες που διατηρούν σε απόθεμα.

Πέρα από το φολκλόρ των υπερ-απομιμήσεων (deepfakes), στις οποίες συχνά ανάγονται οι εικόνες που δημιουργούνται από την ΤΝ, οι φωτογράφοι εξερευνούν τις δυνατότητες της τεχνολογίας να φανταστούν τον κόσμο.

Αλεξέι Γιουρένιεφ
από την ενότητα 'silent hero', 2023

Αλίσα Μαρτινόβα
από την ενότητα 'anima', 2024

Ντέιβιντ Φάθι,
'Πρελούδιο στη σπασμένη RAM', 2022-2023

Φρανσουά Μπελαμπά,
Protomaton, απόσπασμα, αυτοπορτραίτο

Ισιντόρ Ιμπού,
'Εντύπωση, ανατέλλων ήλιος', 2024
αναφορά στον Κλοντ Μονέ

Ορατό/Εμφανές
Περιγραφόμενο/Εμφανές

Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που βρίσκονται στο επίκεντρο της έκθεσης λειτουργούν με βάση τη μετατροπή κειμένου σε εικόνα. Η δύναμή τους έγκειται στην ικανότητά τους να μαθαίνουν μέσω βαθιών νευρωνικών δικτύων. Η σε βάθος μάθηση επιτυγχάνεται μέσω των Generative Adversarial Networks (GANs), οι οποίοι είναι αλγόριθμοι εκμάθησης μηχανών. Αφού εκπαιδευτούν σε κέντρα δεδομένων, μπορούν να παράγουν περιεχόμενο από ερωτήματα φυσικής γλώσσας (και όχι κώδικα), γνωστά ως προτροπές.

Από πού όμως ανακτούν αυτές οι τεχνητές νοημοσύνες τα δισεκατομμύρια σημεία δεδομένων που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία εικόνων; Σε λανθάνουσες περιοχές. Ο όρος παραπέμπει στη «λανθάνουσα εικόνα» της αναλογικής φωτογραφίας - την αόρατη εικόνα στο φιλμ που γίνεται ορατή στο εργαστήριο. Οι λανθάνουσες περιοχές είναι αόρατα πεδία όπου κάθε εικόνα συνδέεται με μια λέξη (ευρετηρίαση). Αυτές οι αντιστοιχίσεις είναι κωδικοποιημένες και μπορούν να εντοπιστούν σε έναν πολυδιάστατο χώρο μέσω των συντεταγμένων τους. Ένας λανθάνων χώρος είναι έτσι μια δυναμική δεξαμενή δεδομένων, που μπορεί να συνδεθεί με βάση τα ερωτήματα που θέτουμε.

Κατ' αρχήν, σε αυτούς τους χώρους υπάρχει μόνο ό,τι έχει καταγραφεί. Ωστόσο, οι συνδυασμοί είναι αμέτρητοι και εξαρτώνται από τη στιγμή. Οι εικόνες που δημιουργούνται από την τεχνητή νοημοσύνη μοιάζουν με στιγμιότυπα που λαμβάνονται μέσα στον λανθάνοντα χώρο. Τα φίλτρα θέτουν όρια, αποκλείοντας «ακατάλληλα» θέματα για ηθικούς ή πολιτικούς λόγους.

Οι φωτογράφοι γίνονται πρωτίστως δημιουργοί κειμένων (προτροπών). Η γλώσσα είναι «επιτελεστική»: ό,τι λέγεται γίνεται εικόνα. Αυτή η μετάβαση μας μετακινεί από τη φωτογραφία (γραφή με φως) στην προτροπιογραφία. Η τέχνη της περιγραφής υπερισχύει της οπτικής δημιουργίας, αντιστρέφοντας την προηγούμενη σειρά όπου οι λεζάντες ακολουθούσαν την οπτική παραγωγή. Η βαρύτητα των λέξεων καθιστά το λεγόμενο την προϋπόθεση για το ορατό.

Ντελφίν Ντιαλό
'η προστάτιδα της ανθρωπότητας', 2024

Ζυστίν βαν ντεν Ντρίχε
'η προοπτική', 2023

Μάικλ Κρίστοφερ Μπράουν,
'90 μίλια', 2023

Νικολά Γκροσπιέρ
'γιγάντιοι ανεξήγητοι πίνακες'
δημιουργημένο με το midjourney, 2024

Ρόμπιν Λόπβετ
'Νέα Νέα Υόρκη', 2023

Για τους φωτογράφους, ένα παιχνίδι αναδύεται στο διάλογο με την τεχνητή νοημοσύνη, βελτιώνοντας τις προτροπές για να καθοδηγήσει το σύστημα προς πειστικά αποτελέσματα. Οι εκπλήξεις είναι πολλές, καθώς η ΤΝ παράγει πολυάριθμους παραλογισμούς που αναφέρονται ως «παραισθήσεις» ή «συγχύσεις». Όπως και στην ψυχολογία, πρόκειται για λάθη μνήμης που παρουσιάζονται ως αλήθειες, τις οποίες οι καλλιτέχνες μπορούν να εκμεταλλευτούν αισθητικά. Έτσι αναγνωρίζονται οι εικόνες που δημιουργούνται από αλγόριθμους: είναι μηχανές για τη δημιουργία χιμαιρών.

 

Επαγωγικότητα/Ουχρονία*①

Οι γενετικοί αλγόριθμοι μας επιτρέπουν να εξερευνήσουμε τη φαντασία μας. Αξιοποιώντας δεδομένα από λανθάνοντες χώρους, αποκαλύπτουν το περιεχόμενο της οπτικής μας κουλτούρας. Δεν είναι αυτό, κατά μία έννοια, κάτι που μοιάζει με τη φωτογράφηση μέσα στη συλλογική μας μνήμη;

Οι εικόνες των εικόνων, οι «φωτογραφίες» που δημιουργούνται από την τεχνητή νοημοσύνη αντικατοπτρίζουν τη φαντασία μας. Οι φωτογράφοι μπορούν έτσι να επανεξετάσουν την ιστορία και να κατασκευάσουν νέα σενάρια. Μια οπτική παρτιτούρα γράφεται από την αναδρομικότητα - μια συνεχής επιστροφή σε αυτό που είναι «ήδη εκεί». Πόσο απέχει αυτό από τον ορισμό της φωτογραφίας του Ρολάν Μπαρτ στον Φωτεινό Θάλαμο (Camera Lucida) -το περίφημο "αυτό που έχει γίνει;" Μόνο που στους λανθάνοντες χώρους, η εμπειρία του πραγματικού διαμεσολαβείται ήδη από εικόνες και λέξεις.

Εν μέσω μιας κρίσης αλήθειας, το ψεύτικο και το αληθινό έχουν γίνει εναλλάξιμα. Οι φωτογράφοι επιλέγουν έναν τρίτο δρόμο: αυτόν της προληπτικής φαντασίας. Θα μπορούσε κανείς να το αποκαλέσει «εναλλακτική φαντασία», όπου η ψευδαίσθηση της αλήθειας δεν είναι ο στόχος. Αντίθετα, πρόκειται για τη φαντασία πιθανών κόσμων αντί για τη διαφυγή από την πραγματικότητα.

Μπρους Έσλι
'αγρόκτημα με μπρόκολα κοντά στο Λίμπουργκ', 2023

Κλόντια Ζαγκουαρίμπ
από την ενότητα 'viveiros',2023

Τζόρνταν Μπιλ,
'φωτογραφία της Μαρτινίκα', 2024, Polaroid

Ματιέ Μπερνάρ-Ρέιμοντ
'Le soleil vomira rouge'
από την ενότητα 'de apres Ramuz', 2023

Πασκάλ Σγκρο
από την ενότητα 'cherry airlines', 2024

Πατρισιά Ζακομελά
'hebanaria-petromedusa', 2024

Οι φωτογράφοι εξακολουθούν να είναι φωτογράφοι ή έχουν γίνει προβλεπτικοί μυθιστοριογράφοι; Η τέχνη τους γίνεται προσδοκώμενη. Υιοθετούν τις αρχές της αντιφατικής ιστορίας: μια λογική αφήγηση μπορεί να προκύψει από μια υπόθεση. Αυτό που θα μπορούσε ή θα μπορούσε να συμβεί γίνεται η προϋπόθεση για να ξαναγραφτεί ο κόσμος. Αυτό συχνά αποκαλύπτει κρυμμένες αλήθειες και αναδεικνύει φαινόμενα που η επίσημη ιστορία καθιστά αόρατα.

Η φωτογραφία αποκαλύπτει έτσι μια άλλη πτυχή της δύναμής της: επιχειρώντας να ξεφύγει από το πραγματικό, αναπληρώνει τη φαντασία μας και (ανα)παράγει τις εικόνες και τις αφηγήσεις που χρειαζόμαστε. Η τεχνητή νοημοσύνη (TN) λειτουργεί σε μια χρονική λειτουργία της ουχρονίας - μια επανεγγραφή της ιστορίας μέσω της τροποποίησης του παρελθόντος.

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ορισμένοι φωτογράφοι επανεξετάζουν την ίδια την ιστορία της φωτογραφίας και, ευρύτερα, την έννοια του αρχείου. Οι ψηφιακές μνήμες, με τους άπειρους λαβυρίνθους τους, κρύβουν δυνατότητες για εικόνες που μοιάζουν με φαντάσματα. Πρόκειται για φασματικές εμφανίσεις που αμφισβητούν τη σχέση μας με τον χρόνο.

Η ρετροφουτουριστική αισθητική των φωτογραφιών που δημιουργούνται από την τεχνητή νοημοσύνη πηγάζει από αυτή την αντιστροφή των χρονικών πολώσεων. Ωστόσο, η πλαστικότητα των μορφών τους εισάγει ένα νέο, « ρευστό » στυλ, που διαμορφώνεται από την ανάμειξη δεδομένων που είναι συνυφασμένη με την ψηφιακή μηχανική. Η τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει έτσι τη μορφογένεση των εικόνων, προσδίδοντάς τους αληθοφανή εμφάνιση.

Τι κόσμους μας επιτρέπει η τεχνητή νοημοσύνη να φανταστούμε; Ένα αλλότριο σύμπαν αναδιαμορφωμένων αναμνήσεων ή την απελευθερωτική υπόσχεση νέων αφηγήσεων; Τα χιμαιρικά όντα μπορεί να είναι ανησυχητικά κυβόργια (cyborgs) ή απείθαρχα ρομπότ, αλλά μπορούν επίσης να αποκαλύψουν φανταστικές φιγούρες που θεραπεύουν τα τραύματά μας.

Μπροντμπέκ & ντε Μπαρμουά
βάσει της φωτογραφίας της Μάργκαρετ Μπερκ-Γουάιτ
'Την εποχή της πλημμύρας του Λούισβιλ', 1937-2022

Οι φωτογράφοι παίζουν κεντρικό ρόλο εδώ. Οι δημιουργίες τους αποκαλύπτουν τόσο τις δυνατότητες όσο και τα όρια της τεχνητής νοημοσύνης, εκθέτοντας τη φασματική της φύση. Εκείνοι που επί μακρόν λειτουργούσαν ως μάρτυρες της πραγματικότητας μέσω της φωτογραφίας ντοκουμέντων έχουν γίνει σαμάνοι, καθοδηγώντας ταξίδια στον χώρο και τον χρόνο.

Η «φωτογραφία» της τεχνητής νοημοσύνης δεν ευθυγραμμίζεται με την έννοια της προόδου. Οι οπτικές δυνατότητες που εξερευνούν οι φωτογράφοι δεν αποκαλύπτουν ένα μέλλον όπου ο κόσμος θα είναι πιο σύγχρονος. Αντίθετα, αμφισβητεί την ίδια την ιδέα του μέλλοντος. Οι πιθανοί κόσμοι κάθε καλλιτέχνη είναι μορφές πιθανοτήτων.

Τι μας διδάσκει η TN για τη φωτογραφία; Ίσως ότι δεν ήταν ποτέ η τέχνη της πραγματικότητας που πιστεύαμε ότι ήταν. Μετα-φωτογράφοι, νεο-φωτογράφοι, ή ακριβέστερα, προτροπιογράφοι, αυτοί οι καλλιτέχνες μας προσφέρουν μια εναλλακτική προσέγγιση των εικόνων στην εποχή της οικονομίας της προσοχής*②. Γι' αυτούς, η ματιά δεν μπορεί πλέον να γίνει χωρίς φαντασία.
 

 

- Μισέλ Πουαβέρ, ιστορικός φωτογραφίας και συν-επιμελητής της έκθεσης
  

μετάφραση: Κ. Λ.
ⓘ η μετάφραση είναι πρωτότυπη και υπόκειται σε πνευματικά δικαιώματα

AImagine

24 Ιανουαρίου — 15 Ιουνίου 2025
Hangar 18 Place du Châtelain Ixelles, Βρυξέλλες, Βέλγιο

 

*① Ουχρονία είναι αυτό που λέμε επίσης εναλλακτική ιστορία, δηλαδή το (λογοτεχνικό) ξαναγράψιμο της ιστορίας με αφετηρία και καταλύτη την τροποποίηση ενός γεγονότος.
*② Η οικονομία της προσοχής αναφέρεται στα κίνητρα των εταιρειών που βασίζονται στη διαφήμιση, ειδικότερα, να μεγιστοποιήσουν τον χρόνο και την προσοχή που δίνουν οι χρήστες τους στο προϊόν τους

 

 

επιμέλεια-μετάφραση: Κάππα Λάμδα
© periopton

Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ' οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)

Η επική μελαγχολία του Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ.

4' διάβασμα

 

«Η ψυχή της φύσης», η νέα αναδρομική έκθεση του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) με σχεδόν 40 πίνακες και περισσότερα από 30 σχέδια του Φρίντριχ, σηματοδοτεί τη συμπλήρωση 250 χρόνων από τη γέννηση του καλλιτέχνη το 1774.

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ
'Περιηγητής πάνω από τη θάλασσα της ομίχλης'
εικόνα: κοινό κτήμα

Γνωρίζετε το έργο του Κάσπαρ Ντέιβιντ Φρίντριχ ακόμη και εάν νομίζετε ότι δεν το γνωρίζετε.
Τα κλασικά τοπία του, τα οποία φιλοξενούν μοναχικά άτομα ή μικρές ομάδες, έχουν γίνει εξώφυλλα σε άλμπουμ μουσικής, εξώφυλλα βιβλίων και αφίσες σε νεανικά δωμάτια. Η τέχνη του βοήθησε να διαμορφωθούν οι ονειρικές εικόνες της Φαντασίας της Disney, και ο Σάμιουελ Μπέκετ είπε ότι το μελαγχολικό έργο του Φρίντριχ 'Δύο άνδρες κοιτάζουν το φεγγάρι' αποτέλεσε την έμπνευση για το 'Περιμένοντας τον Γκοντό'. Η επιρροή του υπαρξιακού αριστουργήματος του 1817 'Περιηγητής πάνω από τη θάλασσα της ομίχλης' -το οποίο απεικονίζει έναν άνδρα με σκούρο παλτό και μπαστούνι να αιωρείται πάνω από μια κοιλάδα γεμάτη σύννεφα, κυρίαρχος του χώρου του και ταυτόχρονα εντελώς αποξενωμένος από αυτόν- μπορεί να ανιχνευθεί παντού, από την ποίηση του Έντγκαρ Άλαν Πόε μέχρι την τηλεοπτική σειρά Severance και τα αμέτρητα μιμίδια. Ο Φρίντριχ είναι ο κατ' εξοχήν ζωγράφος του γερμανικού ρομαντισμού, αλλά και ένας άνθρωπος για όλους τους καιρούς και τόπους.

 

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ
'Δύο άνδρες κοιτάζουν το φεγγάρι'
εικόνα: Google Art Project

Οι εικόνες του με τα νεκροταφεία, τις ακτές, τα ναυάγια και τις απόψεις ορεινών όγκων, μας αναγκάζουν να αναλογιστούμε τη θέση μας στο σύμπαν. Κανείς δεν κάνει τίποτα σε αυτούς τους πίνακες εκτός από το να γυρίζει την πλάτη του στον θεατή και να κοιτάζει απελπισμένα τον κόσμο σε όλο του το μεγαλείο, το οποίο ο Φρίντριχ υποδηλώνει ότι είναι ένας καθρέφτης για τον εσωτερικό κόσμο.
«Κλείστε το φυσικό σας μάτι, για να μπορέσετε να δείτε την εικόνα σας πρώτα με το πνευματικό σας μάτι», έγραψε κάποτε.
Τι μπορεί να αντικρίσει τώρα το πνευματικό μάτι σε αυτές τις εικόνες; Τα πρόσωπα του Φρίντριχ φαίνονται απογοητευμένα, μελαγχολικά και ταλαιπωρημένα από την ατονία, καθώς ατενίζουν τοπία που προκαλούν δέος και σύγχυση εξίσου. Βρίσκονται στο τέλος ενός κόσμου διαλυμένου από τη μοίρα, και η στροφή τους προς τα μέσα είναι απολύτως κατανοητή.

Ο καλλιτέχνης πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Ντρέσντεν, και γνώρισε από νωρίς την επιτυχία, καθώς τα εκθαμβωτικά σκίτσα του έδειχναν επίπεδα σχεδιαστικής ποιότητας αντάξιας του Βαν Έικ.
Επίσης, προέρχεται από μια περίοδο πλούσια σε μεγάλους καλλιτέχνες, όπου περιλαμβάνονται οι οραματιστές Γκόγια και Μπλέικ, γίγαντες του πρωτο-μοντερνισμού όπως ο Κόνσταμπλ, ο Ενγκρ και ο Ντελακρουά και ο εντυπωσιακός Τέρνερ. Όμως ο Φρίντριχ αποτελεί ένα μοναδικό κλάδο της ιστορίας της τέχνης, που οδηγεί στον στοιχειωμένο από τον θάνατο Μουνκ, στις ανέκφραστες επιφάνειες του Μαγκρίτ και σε πολλές αμφιλεγόμενες εικονογραφήσεις.

 

Γκέοργκ Φρίντριχ Κέρστινγκ
'Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ στο εργαστήριό του'
εικόνα: κοινό κτήμα

Σχεδίαζε μεν σε εξωτερικούς χώρους, αλλά ζωγράφιζε στο εργαστήριό του από μνήμης και με τη φαντασία του.
Ένα από τα πορτρέτα του καλλιτέχνη που φιλοτέχνησε ο Γκέοργκ Φρίντριχ Κέρστινγκ, το 1811, το 'Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ στο εργαστήριό του', μας δείχνει τον Φρίντριχ μόνο του, καθισμένο σε ένα καβαλέτο, να ζωγραφίζει έναν καταρράκτη στον καμβά. «Πρέπει να παραμείνω μόνος και να ξέρω ότι είμαι μόνος», υποστήριζε ο Φρίντριχ, «για να δω και να αισθανθώ πλήρως τη φύση».
Στα 44 του παντρεύτηκε μια γυναίκα 19 χρόνια νεότερή του, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά. Πέθανε το 1840, ξεχασμένος, εκτός μόδας, με οικονομικά προβλήματα. Οι Ναζί, δυστυχώς, είδαν στα εκτεταμένα τοπία του Φρίντριχ εικόνες του Άριου «ζωτικού χώρου». Απαξιώθηκε, για να ανακαλυφθεί ξανά στα τέλη της δεκαετίας του 1970.

Ο Φρίντριχ ενηλικιώθηκε κατά την πρώιμη ρομαντική περίοδο, επηρεασμένος από τον νεοκλασικισμό. Όλα αυτά παραμερίστηκαν από τη Γαλλική Επανάσταση, τη Βασιλεία του Τρόμου και τους Ναπολεόντειους Πολέμους που ακολούθησαν και κατέληξαν σε μία καταπονημένη Ευρώπη μετά το Βατερλώ το 1815.
Ο Φρίντριχ αναφέρθηκε κάποτε στο «σκοτάδι του μέλλοντος» -αυτή είναι η απαισιοδοξία που κυριαρχεί στην τέχνη του και στην εποχή του.
 

Ο πίνακας 'Μοναχός στη θάλασσα' του 1808-10, που παρουσιάζεται σε ξεχωριστή θέση στο ΜΕΤ, είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του δυσοίωνου ρομαντισμού του Φρίντριχ. Υπάρχει ένας πολύ χαμηλός ορίζοντας - ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δουλειάς του. Βλέπουμε ένα κομμάτι γης- πάνω από αυτό, μαύρο, τρικυμισμένο νερό σχηματίζει ένα στενό μεσαίο πεδίο- ο υπόλοιπος πίνακας είναι ουρανός. (Δεν είναι περίεργο που πολλοί έχουν σχολιάσει την επιρροή του Φρίντριχ στον Ρόθκο). Ένας μοναχικός, ανεμοδαρμένος μοναχός στέκεται στην ακτή και κοιτάζει στην άβυσσο. 

 

 

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ
'Μοναχός στη θάλασσα'
εικόνα: Google Art Project

 

 Το 'Αβαείο στο δάσος με τις βελανιδιές' είναι εξίσου αινιγματικό, με ένα εγκαταλελειμμένο νεκροταφείο με αναποδογυρισμένες επιτύμβιες στήλες και τα ερείπια μιας εκκλησίας ανάμεσα σε δέντρα χωρίς φύλλα, όπως και το 'Γκρέιφσβαλντ στο σεληνόφως', μια νυχτερινή σκηνή με αλιευτικά σκάφη σε άμπωτη και μια γερμανική πόλη στην ομίχλη. Είναι δυνατόν να γλιστρήσει κανείς πολύ εύκολα πάνω από τις λείες επιφάνειές του, να τις ξεχάσει σχετικά σύντομα αφότου τις κοιτάξει, αλλά στο έντονο και βαθύ αίσθημα έλλειψης -αν και σε λανθάνουσα μορφή- κρύβεται μια πνευματική, μεταφυσική δύναμη. «Παρόλο που θα διαλογιζόσασταν από το πρωί ως το βράδυ,», είπε κάποτε, “ποτέ δεν θα κατανοούσατε ή έστω θα αντιλαμβανόσαστε το άγνωστο μέλλον.”

 

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ
'το Γκρέιφσβαλντ στο σεληνόφως'
εικόνα: National Museum of Art

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ
'Αβαείο στο δάσος με τις βελανιδιές'
εικόνα: Google Art Project

 

Η διαύγεια του Φρίντριχ είναι το θεμέλιο της τέχνης του. Πέρα από το γεγονός ότι επηρέασε τους Εξπρεσιονιστές, τους Σουρεαλιστές και τους Υπαρξιστές, πρέπει να θεωρηθεί και πρόγονος του κινήματος του φωτός και του χώρου των δεκαετιών του 1960 και του '70. Οι άυλοι χώροι του Τζέιμς Τουρέλ έρχονται στο μυαλό μας, όπως και τα γυάλινα κουτιά του Λάρι Μπελ, οι εσωτερικοί χώροι του Ρόμπερτ Ίργουιν και η γεωμετρική ασάφεια της Άγκνες Μάρτιν. Ο Φρίντριχ έχει να κάνει με το κοσμολογικό μεγαλείο, και στα καλύτερά του έργα επικοινωνούμε με το μεγαλείο όλων αυτών. Αυτό που κάνει τον Φρίντριχ να ξεχωρίζει από όλους τους άλλους είναι αυτός ο μοναχικός άνθρωπος και η διπλή του φύση: τόσο ένας μικροσκοπικός κόκκος στο σύμπαν όσο και το κέντρο όλων. 

Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη
7 Φεβρουαρίου έως 11 Μαΐου, 2025 

επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton

Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ' οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)

οι άνθρωποι κάτω από τις σκάλες

2' διάβασμα

 

 

 Πριν επτά, περίπου, χρόνια η φωτογράφος Μπέρθα Γουάνγκ* δημιούργησε μια συνοπτική ενότητα με όσες μικρές επιχειρήσεις επιβιώνουν κάτω από τις κεντρικές σκάλες πολυκατοικιών. 

 

 

© Bertha Wang

© Bertha Wang

© Bertha Wang

Τα καταστήματα κάτω από τις σκάλες αποτελούν ένα μοναδικό αστικό τοπίο στο Χονγκ Κονγκ. Η εμφάνιση αυτών των καταστημάτων συνδέεται στενά με τα «Tong Lau», τα οποία χτίστηκαν κυρίως τη δεκαετία 1900-1960. Τα «Tong Lau», στα οποία βρίσκονται τα καταστήματα κάτω από τα κλιμακοστάσια, είναι συνήθως με δύο διαμερίσματα στον ίδιο όροφο που μοιράζονται μια ενιαία σκάλα. Επομένως, τα καταστήματα κάτω από τις σκάλες προέκυψαν με το χώρο κάτω από τη σκάλα στο ισόγειο. Αυτά τα καταστήματα είναι γενικά 30-50 τετραγωνικά μέτρα, και μάλιστα μετατράπηκαν σε χώρους ύπνου τη νύχτα κατά τις πρώτες ημέρες. 

 

© Bertha Wang

 

© Bertha Wang

© Bertha Wang

© Bertha Wang

Παρά τις οικονομικές δυσκολίες, οι ιδιοκτήτες των καταστημάτων κατάφεραν να επιβιώσουν, να τα φέρουν βόλτα και να δημιουργήσουν τις οικογένειές τους, διευθύνοντας τις επιχειρήσεις τους σε αυτά τα μικροσκοπικά μαγαζάκια κάτω από τις σκάλες. Αυτά τα καταστήματα δεν είναι μόνο μια φυσική εκδήλωση του πνεύματος «μπορώ να το κάνω» του Χονγκ Κονγκ, αλλά δείχνουν επίσης την εφευρετικότητα των Χονγκ Κονγκέζων στην αξιοποίηση του χώρου σε περιόδους δυσκολιών. Ως εκ τούτου, είναι μέρη όπου η πόλη των ονείρων γίνεται πραγματικότητα.

© Bertha Wang

© Bertha Wang

© Bertha Wang

© Bertha Wang

Ωστόσο, μια τέτοια πόλη των ονείρων φαίνεται ότι δεν υπάρχει πλέον στην επικράτεια του Χονγκ Κονγκ τις τελευταίες δεκαετίες. Τα καταστήματα τοπικού χαρακτήρα, όπως τα μαγαζιά που βρίσκονται κάτω από τις σκάλες, τα οποία βρίσκονται κυρίως σε παλιές αστικές συνοικίες, εξαφανίζονται με ταχείς ρυθμούς λόγω της αστικής ανάπλασης. Επιπλέον, τα μαγαζιά κάτω από τις σκάλες καλύπτουν κυρίως οικιακές ανάγκες, όπως είδη παντοπωλείου και ηλεκτρικές επισκευές, ενώ ορισμένα από αυτά ασχολούνται με παραδοσιακές χειροτεχνίες, όπως η υπηρεσία μεταποίησης ρούχων ή η πώληση χειροποίητων Μαζόνγκ (Mahjong). 

 

© Bertha Wang

© Bertha Wang

© Bertha Wang

© Bertha Wang

Αυτές οι θέσεις εργασίας θεωρούνται χωρίς προοπτική, καθώς οι δεξιότητες και η εργασιακή κουλτούρα δεν είναι συμβατές με το καπιταλιστικό Χονγκ Κονγκ. Ο στόχος αυτού του έργου δεν είναι μόνο η καταγραφή αυτών των υπογείων καταστημάτων πριν εξαφανιστούν από την πόλη, αλλά και ο σεβασμός μου προς αυτούς τους τεχνίτες/τεχνίτισσες που επιμένουν να διατηρούν τις παραδοσιακές τεχνικές χειροτεχνίας παρά τις συντριπτικές οικονομικές δυσκολίες.

 

 

© Bertha Wang

 

* Η Μπέρθα Γουάνγκ είναι δημοσιογράφος και φωτογράφος από το Χονγκ Κονγκ και συνεργάζεται κυρίως με μεγάλα διεθνή πρακτορεία όπως το AFP, το Bloomberg, το AP και το EPA. Δουλειά της έχει δημοσιευθεί σε κορυφαία έντυπα όπως η Washington Post, οι New York Times, το TIME, η Wall Street Journal, το Fortune, οι Financial Times, ο Guardian, ο Economist και το Al Jazeera English.

Μέσα από το το έργο της εξετάζει την πολυπλοκότητα της ταυτότητας, του πολιτισμού και των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων στο Χονγκ Κονγκ, αναδεικνύοντας τον αντίκτυπο των πρόσφατων κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών στη ζωή των ανθρώπων. 

 

επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton

Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ' οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)